Ayrıntılar

Bəşər Məmmədov tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

25 Kasım 2015 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 3380

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

 Yalançılıq

İnsanın sahibi olduğu  sifətlər  həyatında iki formada  əks olunur. Bəziləri sadəcə insanın şəxsi həyatına, bir başqaları isə  şəxsi həyatından əlavə ətrafındakılarla münasibətinədə təsir bağışlayır.Bu sifətlərdən biri insanın doğru danışan və yalançılıqdan uzaq olmasıdır. Çünki bu sifət bizim insanlarla münasibətmizə, onlar tərəfindən necə qəbul olunmağmıza və hətta öz şəxsi həyatımıza müsbət və mənfi təsirləri vardır.  Bu kiçik yazıda siz dəyərli oxuculara yalançılıq haqqında, onun səbəbi və təsirləri bağlı danışacayıq.
Yalançılıq dedikdə insanın danışığında və davranışında  həqiqəti olduğu kimi deyil,  hansısa həqiqətdən uzaq olanları həqiqət və doğru kimi qələmə vermək başa düşülür.
İnsanın həqiqəti gizlədib yalan danışmağının əsas səbəblərindən biri  özünə olan inamsızlığıdır. Öz gücünə, nələrəsə qadir olmağmıza olan inamsızlığmız, bizi həyatın hər bir sahəsində uğursuzluğa sürükləyən əsas amildir. Bir çox insanlar həqiqətdən qorxurlar. Buna səbəb onların özlərinə olan inamsızlığı, qorxu hissidir. Onlar daima özlərinin çatışmayan cəhətlərini  düzəltmək əvəzinə, yalanlarla  gizlətməyə üstünlük veirlər.  İnamsızlığı aradan qaldırmağın ən gözəl yollarından biri, insan özünün nələrə qadir olduğunu kəşf edərək bunlara dəyər verməsidir.
Bir başqa səbəb insan etdiyi səhvlər və uğursuz addımlarıdır. Bir çox hallarda insanlar öz uğursuz və səhv addımlarını gizlətmək məqsədiylə yalan danışırlar. Amma bir şeyi nəzərə almaq lazımdır ki, hər edilən səhv üçün danışılan yalançılıq yeni bir səhvin başlanğıcıdır. Səhvlərə həll yolu tapmaq əvəzinə onları  gizlətmək yaranan problemdən çıxış yolu deyil,  əksinə nəvaxtsa səhvi gizlətdiyin bilinsə həm insanın özündə ümidsizlik yaradacaq və həmçinin başqalarının onu lazımsız bir şəxsiyyət kimi dəyərləndirməsinə gətirib çıxaracaq.  Məsələn ailə həyatında  ailə üzvlərinin səhvlərə həll yolu tapmaq əvəzinə yalanlarla biri birindən gizlətməsi , yalanın üstü açılan zaman yaranacaq bir çox ailə problemlərinin əsas amilidir. Həmçinin başqaraıyla münasibətdə.
Yalançılıqa səbəb olan bir başqa amil insanın savadsızlığı və cahilliyidir. Elm və savad bir çırağ kimi daima hər bir şeyin görünməyən tərəflərini bizlərə işiqlandırır. Savad və elmdən uzaq olan insan yalançılıqın nəticələrini heç vaxt nəzərə almır. Onun üçün əsas olan məsələnin görünən tərəfidirir. Yəni yalan danışaraq məqsədinə çatmaq. Amma o artıq yalançılıqın onun şəxsiyyətinə və ətrafındakılarla olan münasibətinə vuracaq ziyanlarından bixəbərdir. Buna səbəb onun yalançılıqın həqiqətinə və vuracağı ziyanlara qarşı olan savadsılığı və cahilliyidir.
İnsanın imansızlığıda onun üçün yalançılıqı sadələşdirən bir başqa amildir. Yaranışın Xaliqinə imanı olan insan heç vaxt yalançılıqa addım atmaz . Çünki o bilir ki, həqiqəti məxluqdan gizlətsədə xaliqdən gizlədə bilməz. İmanlı insan üçün hər bir şeyin Xaliqə məlum olduğuna inanar  və hər zaman bu inanca əsasən yaşayar.
Amma yalançılıqında hər bir başqa bəyənilməmiş xüsusiyətlər kimi, insan həyatına mənfi təsirləri vardır. Ən pis nəticələrindən insanın etibarsız bir insan kimi tanınmasıdır. İnsanlar içində etibar qazanmaq onlarla quracağmız münasibətin səmərəli olması üçün çox mühüm amildir. İnsanlar içində etibar qazanmaq üçün, bəzən bir ömür belə kifayət etmir. Amma yalançılıq bir ömürlük etibarı yox edir. Yalan danışan insanın yalançılıqının üstü açılan zaman hətta öz ailəsi, dostları və yaxınları artıq o insana etibarsız və güvənilməz bir şəxsiyyət gözüylə baxarlar. Onun dediklərinin artıq onlar üçün əhəmiyyəti olmaz. Nəticədə artıq ətrafındakılar onun ətrafından uzaqlaşarlar ki, bu addımda bir çox psixoloji problemlərə səbəb olar.
Yalançılıqın bir başqa nəticəsi insanın psixoloji sıxıntılar keçirməsidir. Yalançı insan yalanın üstü açılmaması səbəbiylə daima qorxu içində yaşayar. Onun qorxu içində yaşaması psixoloji sıxıntılara gətirib çıxarar. Psixoloji sıxıntı içində yaşayan insan heç vaxt sağlam münasibət qura bilməz. O daima hər bir kəsə və hər şeyə şübhəylə yanaşar.
Bir başqa mənfi təsirlərdən  insan üçün layiq olmayan xüsusiyətlərin yalançılıq vasitəsiylə adi bir hala çevrilməsidir. İnsanın bir neçə dəfə yalan danışması artıq yalançılıqı adət halına çevirər və onun şəxsiyyətini sual altına aparan bu sifəti gözündə sadələşdirər. Bir insan üçün  şəxsiyyətini sual altına aparan hər hansı davranış, yaxud sifətin adiləşməsi, artıq onun üçün  insanlığa layiq olmayan başqa məsələləridə adiləşdirir.
Çalışıb həyatmızı yalandan uzaq pirinsiplər üzərində qurmalıyıq. Çünki adından başa düşüldüyü kimi, Yalanın əsası yoxdur.

Bəşər Məmmədov

Ayrıntılar

Bəşər Məmmədov tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

17 Nisan 2015 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 4102

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Ədəbsiz insana heçkim hörmət etməz.

Ədəbli və əxlaqlı olmaq insan övladına verilmiş ən böyük dəyərdir. Hər bir insan hətta əxlaqi dəyərlərdən uzaq olan insanlarda daxil olmaqla , əxlaqı və əxlaqi dəyərləri öz həyatında əks etdirən insanları sevib, hörmət bəsləyirlər.

Ədəb və əxlaq bütün zamanlarda və məkanlarda öz dəyərini qoruyub saxlamaqdadır. Ədəb bəzən insanın danışığına, davranışına, oturuşuna və zaraftlarına aid edilir. Bunlar arasında ən böyük əhəmiyyət kəsb edən insanın danışığıdır.

Danışığ insanlarla münasibətdə çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki danışığ əsas ünsiyyət vasitəsi və bu səbəbdən danışığ insanları qəlbini qazanıb, bəzəndə onları incitməyə səbəb olur. Xüsüsilə ailə həyatında. Valideyinin övladlara qarşı ədəbsiz sözlər deməyi, bu ailədə ədəbsiz sözlərin adiləşməsinə və bir zamandan sonra övladlarında valideyinə qarşı bənzər addımları atmasına səbəb olur.

Ədəbdə qaydalarına zidd danışan insanlar ətrafındakları incitməklə kifayətlənmir, eyni zamanda bu addımdan özləridə zərə görürlər. Ədəbsiz insan üçün əxlaqi dəyərlə zamanla adiləşir və bütün əxlaqi dəyərlərə zidd yaşamağa başlayır. Onun ətrafında olan dostları və sevdikləri ondan qaçmağa başlayırlar və ən əsası Allah qarşısında öz dəyərini itirməyə başlayır.

Bu səbədən insanlarla və ən əsası sevdiklərimizlə münasibətdə onları təhqir edəcək, incidəcək ədəbsiz sözlərdən uzaq olmaq lazımdır. Necəki Allah-Təala Quranın  Ənam surəsinin 108- ci ayəsində hətta bütpərəst insanları ibadət etdiyi bütlərə nalayiq söz deməkdən çəkdirib. 

İslammektebi.org

Bəşər Məmmədov.

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

10 Temmuz 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2465

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Vəram ibn Əbi-Fəras belə nəql edir: "Bir gün Salman xəstələnmişdi və yatağında yatırdı. Səd  onun yanına gəldi və hal-əhvalını soruşdu. Salman ağladı. Səd ondan soruşdu niyə ağlayırsan? Salman cavab verdi: Buna görə ağlayıram ki, Məhəmməd peyğəmbərlə (s)  bir əhd bağlamışdıq. Ölərkən dünya malımız bir minik (uzunqulaq və ya at daşıyacağı) yükü miqdarında olsun və onu bir yerdən başqa yerə aparmaq mümkün olsun. İndi isə qorxuram ki, mənim dünya malım bir minik miqdarından artıq olsun! Səd deyir: Salmanın evinin hər tərəfinə baxdım və bir aftafa, bir kasa və bir teştdən başqa bir şey görmədim."

Məhəmməd peyğəmbər (s) Salmanı Mədain şəhərinə əmir (vali) göndərərkən, o, öz uzunqulağına minərək təkcə yola düşdü. Mədain şəhərinin camaatı əvvəlcədən eşitmişdirlər ki, Peyğəmbər (s) onlar üçün Salman Farsi adında öz səhabəsini əmir göndərib. Müxtəlif təbəqələrdən olan Mədain əhli onu qarşılamağa gəldilər. Bir müddət gözlədilər, amma Salmandan xəbər olmadı. Elə o zaman, gördülər ki, uzaqdan uzunqulağa minmiş bir kişi şəhərə tərəf gəlir. Ondan soruşdular: Mədainin əmirini görməmisən? Salman cavab verdi: Mədainin əmiri kimdir? Dedilər: Peyğəmbərin (s) səhabəsi Salman Farsidir. Salman cavab verdi: Əmiri tanımıram, amma Salman mənəm. 

Salmana ehtiram əlaməti olaraq hamı öz miniyindən düşüb atlarını qabağa gətirdilər. Salman dedi: Bu uzunqulaq mənim üçün yetərlidir. Sonra isə şəhərə daxil oldu. Mədain əhli onu hökümət binasına aparmaq istədi. Lakin Salman razı olmadı və dedi: mən əmir deyiləm. Sonra bir dükan kirayə götürdü və oranı öz iqamətgahı qərar verdi. Camaatın şikayət və məhkəmə işlərini orada yerinə icra edərdi. Onun iqamətgah və təşkilatında  üzərində oturduğu bir heyvan dərisi, yuyunduğu bir aftafa və yol gedərkən söykəndiyi bir əsadan başqa, bir şey yox idi. Bir gün, qəfildən Mədain şəhərini sel basdı. Camaat mal-dövlət, arvad-uşaqlarının və canlarının fikrində olarkən, Salman dərisini çiyninə atdı, aftafasını əlinə götürdü və əsasına söykəndi. Heç bir şeydən  qorxmadan özünü nicat verərək belə deyirdi: Təqvalılar, yüngül yüklülər və dünyaya bağlı olmayanlar qiyamət günü beləcə nicat taparlar! 

Tərcümə etdi: Günay Rəcəbova

İslammektebi.org

Ayrıntılar

Bəşər Məmmədov tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

11 Haziran 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2999

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Böyük şəxsiyyət sahibi insanlar daima hər kəsə hörmət etməyi bacarır.

Qədim zamanlarda cavan və az təcrübəli olmasına baxmayaraq, ədalətli ,dərin elm və biliy sahibi bir gənc Padşah yaşayırdı. İnsanlar onun idarəçilik sistemindəki ədalət və peşəkarlıqına həsəd aparırdılar.

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

08 Haziran 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2118

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Cahiliiyyət dövründə Peyğəmbərin (s) gənciliyindən ibrətlər 

 Tarix boyu, Rəhmət və Mərhəmət Peyğəmbərinin (s)  pak həyat tərzinə həm dostları, həm də düşmənləri şahid olmuşlar. Belə ki, öz dürüstlüyü, sədaqəti, mehribanlığı və əmanətdarlığı ilə məşhur olan Həzrət Məhəmməd (s) elə müşriklərin, yəni Məkkə camaatının tərəfindən Əmin ləqəbi almışdı.  Bir insanı öz düşməni tərifləyirsə, şübhəsiz ki, bu, onun yüksək mənəvi şəxsiyyətindən xəbər verir. 

   Bu kiçik məqalədə, iki mühüm nöqtəyə işarə etmək istəyirəm. Təsəvvür edin, cahiliyyət dövrünün min bir fəsadı içərisində heç birinə uymamaq çox yüksək dərəcəli şəxsiyyətdən  xəbər  verir. Yeri gəlmişkən, İslam düşmənlərinin Peyğəmbərin (s) bir neçə xanımla evlənməsini əldə bayraq edib qeyri-əxlaqi əməl kimi göstərməsinə, Allah Rəsulunun (s) gəncliyindəki paklığı,  bu haqda ona qarşı irəli sürülən ittihamları rədd etməyə qadirdir. Belə ki, Məkkə şəhərində əxlaqsızlıq son dərəcəyə çatmışdı. Hətta əxlaqsız qadınlar öz mənfur niyyətlərinə kişiləri dəvət etmək üçün özlərinə məxsus evlərinin qarşısında bayraq asardılar. Həmin dövrdə Həzrət Məhəmməd (s) peyğəmbərlik məqamına seçilmədiyi halda belə, bu pisliklərə heç bulaşmadı. Əgər İslam düşmənlərinin ona vurmaq  istədyi ləkə əziz peyğəmbərdə olmuşdursa (nəuzubillah) bəs nə üçün gəncliyində heç bir qadınla adı çəkilməmişdir? Axı gənclik buna daha münasib idi? Yenə də əgər belə olsaydı dövrünün düşmənləri bunu əldə dəlil edib Peyğəmbərin məqamını aşağı salmaq üçün bayraq etməzdilərmi? Deməli Rəsulullah (s) əsla cahiliiyətin pisliklərinə bulaşmamış və özündə belə şəhvətə  meyl göstərməmişdir. Qeyri-əxlaqi hərəkətlərə meylli olan şəxs, cahiliyyət dövründə ərəblərin pis bilmədiyi belə fürsətləri heç əldən verərdimi? Peyğəmbərimiz (s) 25 yaşında olduğu halda, 40 yaşlı Həzrət Xədicə (ə) ilə pak, dürüst və şəffaf  tərzdə ailə qurmuşdur. Həyat yoldaşı dünyadan gedənə qədər də, başqa qadınlarla evlənməmişdir. Ömrünün ən təravətli çağlarını ona həsr etmişdir. Əgər bu evlilik, onun sərvətinə görə idisə, nə üçün Xədicə bütün var-dövlətini islam dini yolunda xərclədiyi zaman, Peyğəmbər (s) yeni sərvətli qadın axtarmadı? Unutmayaq ki, Həzrət Məhəmmədin (s)  ailə qurduğu xanımların çoxu yaşlı və pənahsız olmuşdur. Allahın elçisi (s) onlara sahib çıxmış, qayğı göstərmişdir. Bəzi xanımlarla evliliyi isə İslam dininin yayılmasına və təhlükələrdən amanda qalmasına xidmət etmişdir. Və sair.

  Tarixə nəzər salsaq görərik ki, cahiliyyətin bir çox pis tərəfləri peyğəmbəri çox narahat edirdi. Bir gün Məkkə bazarında baş vermiş hadisə Peyğəmbəri (s) çox təsirləndirdi. Belə ki, qumar oynayan bir şəxsin dəvəsini, evini, hətta on illik həyatını belə uduzduğunu görən Peyğəmbər (s) bu hadisədən elə təsirlənir ki, həmin gün Məkkədə qala bilməyib ətraf dağlara çəkilir. Yalnız gecə yarısı keçdikdən sonra evə qayıda bilir. O, həzrət bu cür hadisələri görüb azğın təbəqələrin hərəkətlərindən heyrətlənirdi.

Tarixi mənbələrə əsasən Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyə seçilməsindən iyirmi il öncə, Zübəydi qəbiləsindən olan bir şəxs, Məkkəyə satmaq üçün mal gətirdi. Əmr ibn Asın atası, As ibn Vail onun malını satın aldı. Amma pulunu ödəmədi. Mal sahibi Qüreyşdən yardım istədi. Amma heç kim ona kömək etmədi.  Bu zaman o, Əbu Qübeys dağına qalxaraq, ürək sızladan şerlərlə və ah-nalə ilə camaatı köməyə çağırdı. Bəni-Haşim, bəni-Zöhrə və bəni-Təym qəbiləsindən bir qrup şəxs, Məkkənin ağsaqqallarından və rəhbərlərindən biri olan Abdullah ibn Codanın evində toplanaraq, həmişə birlikdə məzlumların yadımçısı və zalımların düşməni olmağa, zalımdan məzlumun haqqını geri almağa söz verərək, əhd-peyman bağladılar. Sonra isə As ibn Vailin yanına gedərək, Zübeydi qəbiləsindən olan kişinin mallarının haqqını alıb, ona verdilər. Allahın rəsulu (s) da, bu müqavilədə fəal iştirak etmişdi. O, sonralar buyururdu: "Abdullah ibn Cudanın evində, elə bir əhd-peymanda iştirak etdim ki, onu qırmızı tüklü (yunlu) dəvələrə sahib olmağa dəyişmək istəmərəm. İndi də məni belə bir əhd-peymanda iştirak etməyə dəvət etsələr, hər zaman onların dəvətini qəbul edərəm."

"Hilfül-füzul" – "Comərdlər əhd-peymanı" kimi tanınan bu müqavilə, o qədər dərin mənalı, möhkəm bünövrəli və bəşərin fitrətindəki insani duyğularına uyğun bir müqavilə idi ki, gələcək nəsillər də, ona riayət etməyə meyl göstərirdilər.

   Digər önəmli işarə olunacaq məsələ, Peyğəmbərin (s) 40 il ərzində zərrəcə bütlərə önəm verməməsi idi. Allah rəsulu (s) babası həzrət İbrahimin (ə) Hənif dinində idi, məhz buna görə də, o həzrət, Həra dağına gedərdi. Tək-tənha bir olan Allaha ibadət edərdi. Onu çağırardı və Ona sığınardı. Burada diqqət olunası və bizim üçün böyük dərs burasındadır ki, insanı ən çox təsirləndirən iki muhüm şey; əqidə və nəfsi istəklər, Peyğəmbərin (s) timsalında pak və xətasız qalmışdı. Uca Allahın peyğəmbəri (s) Xədicə (ə) xanımla evləndikdən sonra iqtisadi vəziyyəti daha da yaxşılaşmışdı. Lakin o Həzrət (s) yanlış əqidəli insanlar içində, nəfslərinin istəklərinə qul olan cahillər arasında, zəngin olduğu zaman belə onların bataqlıqlarına ayaq qoymadı. Əksinə, onların arasında  bir günəş kimi nur saçırdı. Ən maraqlı tərəfi də, bundan ibarətdir ki, o Həzrət (s) gənc idi və hələ peyğəmbərliyə məbus olmamışdı. Deməli, bizə öyrədir ki, ictimai mühit nə qədər pisliklərə bulaşsa da, Allaha olan iman və təqva ilə günahlardan və çirkin əməllərdən amanda qalmaq mümkündür.  

Elçin Daşdanzadə

Islammektebi.org

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

04 Haziran 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 3150

Kullanıcı Oyu: 5 / 5

1.  Çirkli mühit

İnsanların günah etməsinə səbəb olan önəmli amillərdən biri yaşadığı mühitin mənəvi cəhətdən sağlam olmamasıdır.
Elə bir mühit ki, orada insanın mənəvi saflığı təhlükə altındadır. Bu vaxt, insan, həmin mühitdən uzaqlaşmalı və münasib bir yerə getməlidir. Deməli, insan sağlam olmayan mühitdə bilərəkdən qalıb günah işlətməyə davam etsə, pis əməllərini mühitin təsiri ilə üzrlədirə bilməz. Elə buna görə də, Qurani-kərimdə belə şəxslərə dəfələrlə xəbərdarlıq edilmişdir.
Tarixdə belə oxuyuruq: Məkkə şəhərində İslam dinini zahirdə qəbul etmiş müsəlmanların bir dəstəsi, öz yığdıqları mal-dövləti əldən verməmək üçün Peyğəmbərlə (s) Mədinə şəhərinə köç etmədilər. Bir müddət sonra isə, onlar Bədr döyüşündə kafirlərin dəstəsinə qoşuldular və müsəlmanlara qarşı müharibədə iştirak edib həlak oldular. «Nisa» surəsinin 97-ci ayəsində bu şəxslər barəsində belə buyurulur: «Özlərinə zülm edən şəxslərə mələklər canlarını almağa gələn zaman «Vəziyyətiniz necə idi?»-deyəndə, onlar dedilər: «Biz yer üzündə sıxılmış vəziyyətdə qalan şəxslər idik». Mələklər isə dedilər: «Bəs Allahın yeri geniş deyildimi? Barı bir köç edəydiniz». Cəhənnəmdir onların sığınacağı. Ora necə də pis yerdir!».

Ayrıntılar

Bəşər Məmmədov tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

31 Mayıs 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 3117

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Heç vaxt şəxsiyyətini sual altına aparacaq işlər görmə.

Çətinliklər insan həyatının ayrılmaz bir parçasıdır. Daima istər fərdi yaxud ictimayyi həyatda insan nələrisə əldə etmək üçün, maddi və mənəvi çətinliklərlə üzləşir.
İmam Sadiq (ə) zamanında Mufəzzəl ibn Qeys adlı bir şəxs, çətin həyat tərzi yaşayırdı. Ailə xərcləri və borclar ona çox sıxıntılı bir həyat yaşadırdı. Bir gün İmam Sadiqin yanına gələrək başlayır nəyi varsa açıb danışmaqa. Flan borclar belə, flan problemlər var , başımı itirmişəm, bilmirəm neyiyim vs.. Nəhayət İmamdan onun üçün dua etməsini xahiş etdi.
İmam Sadiq xidmətçilərdən birinə evdə olan puldan gətirib ona verməsini əmr etdi. Xidmətçi pulu gətirib Qeysə verdikdən sonra, İmam bu pul vasitəsinnən yaranan problemlərinin həll etməsini tövsiyə etdi.
Mufəzzəl İbni Qeys xəcalət içində dilləndi. Mənim sizə bunları deməkdən məqsədim hər hansısa pul istəmək deyildi, sadəcə mənim problemlərimin həlli üçün dua etməyinizi xahiş edirəm.
İmam cavabında buyurdu: Sənin üçün duada edəcəm, bu pullarıda götür işlərini yoluna qoy. Amma səndən bir xahişim var. Heç vaxt ailədə, yaxud ictimayyi həyatında olan problem və çətinliklərini başqalarının yanında danışma. Çünki onlar sənin artıq həyat mübarizəsində uduzduqunu düşünərlər və sənə çarəsiz bir insan gözüylə baxarlar. Onların gözlərində artıq hörmətin və şəxsiyyətin alçalar.
Mənbə: Biharul-ənvər, c11, s112
Islammektebi.org
 

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

28 Mayıs 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 1960

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Çox təəssüf ki, bu gün cəmiyyətdə doğruluq ilə yalanın yeri dəyişmişdir. İnsanlar yalançıları zirək hesab edirlər. Hətta o kəsi ki, düzgün danışır və rəftar edir, onu sadəlövh adlandırırlar. Dəyərsiz bir mövzuya görə yalan danışmaq bizim üçün çox asan olmuşdur. Misal üçün, aldığımız bir malın qiymətini aşağı və ya yuxarı qiymətlə rahat deyə bilirik. Yaşımızdan tutmuş çəkimizə qədər yalan danışa bilirik. (Tebyan)

Halbuki, əxlaqi fəzilətlərdən - ən üstünü düzgün danışmaqdır. Allaha doğru gedən yol - düz danışmaqla və rəftar etməklədir. Əgər insanın bütün işləri düzgün üzərində qurularsa, insan heç bir zaman insanlıqdan çıxmaz. Allah möminləri təqvaya dəvət edərkən, sədaqətli olmağa, yəni düzgün danışmağa çağırır. “Ey iman gətirənlər, Allahdan qorxun və doğruçularla birgə olun (ki, onların ən bariz nümunəsi Peyğəmbərin məsum Əhli-beytidir)”. (“Tövbə” 119).

“Həqiqəti gətirən və onu təsdiq edən kəs, (özlərinin haqq dinlərini təsdiq edən tək-tək bütün peyğəmbərlər, bəli,) əsl təqvalılar (və məsumluq məqamında olanlar) onlardır. [Yaxud:(İslam Peyğəmbəri kimi) həqiqəti gətirən və (bu ümmətdən) onu təsdiq edən kəs, onların hamısı əsl təqvalılardır]”. (“Zumər” 33).

İmam Sadiq (ə) bütün peyğəmbələrin dəvətinin sərlövhəsinin düzgünlük və əmanətdarlıq olduğunu diqqətə çatdırır. Həzrət (ə) buyurur: “Həqiqətən, Allah Təala peyğəmbərləri məbus etmədi, məgər düzlük, əmanəti yaxşılara və pislərə əda etməklə”.

İmam Əli (ə) düz danışmağı imanın möhkəm dayağı, dinin meyarı və Allah tərəfindən olan ilham hesab edir və buyurur: “Düzlük - imanın ən güclü sütunudur”.

O zamana qədər ki, insanın həqiqi imanı olmaz, o, düz danışmaz. Çünki o kəs ki, Allah Təalaya iman gətirməmişdir və Onu öz əməlinin Naziri hesab etmir, rahat şəkildə yalan danışa bilir. Yalanı öz inkişafı bilir.

Ona görə də Allah düz danışan bəndələrini çox sevir. “O zaman ki, Allah bəndəsini sevər düzlüyü ona ilham edər”. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “Üç şeydə düz danışmaq bəyənilmir: söz gəzdirmək, kişi ilə həyat yoldaşının xoşuna gəlməyən tərəfi haqqında danışmaq, xəbəri inkar etmək”.

İmam Sadiq (ə) buyurur: “Əgər bir müsəlmandan başqa bir müsəlman haqqında soruşsalar, düzünü desə və həmin müsəlmana ziyan dəysə, yalançı kimi yazılar. Əgər bir müsəlmandan başqa bir müsəlman haqqında sual versələr və o, yalan deysə və həmin müsəlmana mənfəət çatsa, Allah yanında düz danışan kimi yazılar”.

Bu hədislərin mənası budur ki, müsəlman gərək ayıq və zirək olsun. Fayda ilə ziyanı görə bilsin. Əhəmiyyəti olan tərəfi seçsin, nəinki şəxsi mənfəəti üçün yalan danışsın.

Düz danışmağın əhəmiyyəti haqqında nə qədər danışsaq, yenə də azdır. Yalanın ziyanından hər nə qədər söz desək, yenə də az olar.

Lakin bu gün çoxumuz elə rahat yalan danışırıq ki, heç hiss də etmirik. Biz bundan qafilik ki, yalan bir zəhər kimidir və hər yalan dedikdə bədənimizə zəhər daxil edirik.

Yalan çox sayda günahların köküdür. İnsanın dünya və axirət səadətini aradan aparır və insanı İlahi rəhmətdən məhrum edir. İnsanların etimadını zəiflədir və cəmiyyəti nifaqa salır.

İmam Səccad (ə) buyurur: “Yalandan – istər kiçik, istər böyük, istər ciddi, istərsə də zarafatla – çəkinin. Çünki o zaman ki, insan kiçik şeyə görə yalan deyər, böyük yalan danışmaq üçün cürət əldə edər”.

Əmirəl-möminin (ə) buyurur: “Yalana adət etmək yoxsulluq gətirər”. 

/Deyerler.org/

Ayrıntılar

Mahir Məmmədov tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

20 Mayıs 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2480

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Allaha tərəf gedən şəxs üçün ilkin addımlardan biri də qəflətdən ayılmaqdır. İnsan bu böyük dünyaya əbəs yerə gəlməmişdir. Çox zaman dünyaya nə üçün gəlişimizdən xəbərsizik. Elə güman edirik ki 70-80 il pis və yaxud yaxşı ömür sürmək, nəvə-nəticəyə sahib olmaq bizim dünyadakı ən böyük hədəfimizdir.  Qurani-Kərim bu fikirin səhv olduğunu belə açıqlayır: 

"Yoxsa sizi əbəs yerə yaratdığımızı və (qiyamət günü dirilib haqq-hesab üçün) hüzurumuza qaytarılmayacağınızı güman edirsiniz?" («Mominun»-115) 

"Ey Rəbbimiz! Sən bunları boş yerə yaratmamısan!.." («Ali-İmran»-191) 

Lakin əfsuslar olsun ki, bəziləri hətta ölüm ayağında belə qəflət yuxusundan ayılmırlar. Necə ki, İslam peyğəmbəri (s) belə buyurub: "İnsanlar yuxudadırlar. Öləndə ayılırlar." Ancaq nə faydası ki, ölümdən sonra oyanmaq təkcə peşmançılıq və həsrətə səbəbdir. Allah-təala insanları belə gündən çəkindirərək buyurur: 

"Qəflətdə olanları və iman gətirməyənləri işin bitmiş olacağı peşmançılıq günü ilə qorxut". («Məryəm»-39) 

Başqa bir yerdə buyurur: 

"Məhv olsun yalançılar! Cəhalət girdabına düşüb qafil olanlar!". («Zariyat»-10,11)

"Ey iman gətirənlər! Nə mal-dövlətiniz, nə də oğul-uşağınız sizi Allahın zikrindən yayındırmasın! Hər kəs bunu etsə (Allahı yada salmasa), belələri əsl ziyana uğrayanlardır". («Munafiqun»-9) 

Həzrət Əli (ə) öz nəsihətlərində belə buyurur: "Ey insan! Sənin dərdinin dərmanı və yuxunun oyanışı yoxdurmu? Niyə səni Allahın qəzəb qorxusu oyatmır? Halbuki ona itaət etməmək nəticəsində Tanrının qəzəbinə düçar olmaq dərəcəsinə yetişmisən. Ona görə də süstlüyünü qətiyyətlə, qəflət yuxusunu oyanış və hərəkətlə müalicə et".

Qəflətdən oyanmağın yollarından biri də Allah-təalanı daima xatırlamaqdır.

İnsan həmişə Allahı xatırlamalı, onu düşünməli, heç vaxt Allah-təalanın qarşısında məsuliyyət və bəndəliyini unutmamalıdır, çünki hər kim Allahı unutsa, nəticədə özünü unutmuş olar. Belələri özünə yad olub qəflət vadisində sərgərdan gəzəcəkdir. “Qurani-Kərim”də buyurulur: 

"Allahı unutduqları üçün Allahın da onları özlərinə unutdurduğu (xeyirlərini başa düşməyən) kimsələrə bənzəməyin!" («Həşr»-19)

"O kəslər ki, ayaq üstə olanda da, oturanda da Allahı xatırlar.." («Ali-İmran»-191) 

Bu barədə Həzrəti-Əli(ə) belə buyurur: 

"Həmişə Allahı yad edin. Bu zikrlərin ən yaxşısıdır." («Nəhcül-bəlağə», xütbə-110)

Gündəlik beş namaz zikrlərin ən yaxşısı və qəflətdən oyanmağın mühüm amillərindəndir. Qurani-Kərimdə buyurulur:

“Məni anmaq üçün namaz qıl!”

Həzrəti-Əli(ə) belə buyurur:

"Allah-təala özünün xatırlanmasını qəlblərin paklığı və saflığı üçün vasitə qərar vermişdir."

"Allah zikrinin öz əhli var. Onlar Allahın zikrini dünyanın bütün gözəlliklərindən üstün bilmiş və onları heç bir ticarət, əziyyət və məhrumiyyət Allahın zikrindən saxlamamışdır."

Həzrəti- Əli(ə) “Həmmam" xütbəsində buyurur: 

"Pəhrizkarların nişanələrindən biri də budur ki, onların gecə-gündüz bütün fikirləri Allahdır."

Peyğəmbər(s) Əhli-beyti və əshabı haqqında buyurur: 

"Allahı həmişə xatırla ki, O, qəlbin nurudur."

“Allahı yad etmək imanın sütunudur və şeytan tərəddüdünü qəlbə girməyə qoymur.”

Ona görə də, ey müsəlman qardaş və bacı, nə qədər ki, gec deyil qəflət yuxusundan ayılıb axirət yolunun qayğısına qalaq. Sabaha qalsa, gec olar, əcəl peyki qəflətən səni yaxalayar. O mübarək peyk cavan və yaxud qocaya baxmır. Hər kəsin əcəli yetişsə fani dünyasına əlvida deməlidir. Buna görə də hər gün sabah oyandığımız zaman Allah-təalaya şükür deməliyik ki, bizlərə bu günüdə fürsət veribdir. Bəlkə bizi özünə məşqul edən dünya mallarını tərk edərək qəflətdən oyanaq və uca Allahın razılıq və məhəbbətini qazanmaq üçün saleh əməllər yerinə yetirə bilək. 

Topladı və artırdı: M.Mahir 

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

29 Nisan 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2224

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

  Hatəm Əsəm, Şəqiq Bəlxinin şagirdlərindən olub.
    Bir gün Şəqiq ondan soruşdu:
    -Neçə müddətdir mənimlə həmsöhbətsən və mənim sözlərimi eşidirsən?
    Dedi:
    -Otuz üç ildir.
    Soruşdu:
    -Bu müddət ərzində hansı elmi öyrənmisən? Məndən faydalanmısanmı?
    Dedi:
    -Səkkiz fayda hasil etmişəm!
    Şəqiq dedi:
    -“ İnna lillah və inna iləyhi raciun”, ey Hatəm ! Mən bütün ömrümü səninlə keçirmişəm, sənə səkkiz faydadan artıq hasil olmayıb?
    Dedi:
    -Ey şeyx! Əgər düzünü istəyirsən belədir, bundan artıq da istəmirəm, mənə elmdən bu qədəri bəs edər. Çünki yəqin bilirəm mənim iki dünyada xilas və nicatım bu səkkiz faydadadır.
    Şəqiq dedi:
    -Ey Hatəm! De görüm bu səkkiz fayda nədir?
    Dedi:
    -Birinci fayda budur: Dünya camaatına baxıb gördüm ki, hər kəs özünə bir məşuq seçmişdir. O məşuqlardan bəziləri xəstələnənədək, bəziləri ölənədək, bəziləri də qəbir kənarınadək onlarladır. Deməli, bütün məşuqlar onlardan üz çevirirlər, onları yalqız qoyurlar. Heç biri onlarla qəbirə getməmiş, onlara həmdəm olmamışdır. Mən belə düşündüm: O məşuq yaxşıdır ki, öz istəklisi ilə qəbirə də getsin, onunla qəbirdə həmdəmi, qəbrinin çırağı olsun, qiyamət və axirət mənzillərinədək onunla qalsın. Buna görə də ehtiyat edib qərara gəldim ki, belə bir sifətə malik məşuq saleh əməldir. Mən də onu öz məşuquma çevirdim ki, mənimlə qəbirə gəlsin, həmdəmim olsun, axirət mənzilində də mənimlə qalsın.
    Şəqiq dedi: Afərin sənə, ey Hatəm! Yaxşı dedin, ikinci faydanı de! Dedi:
    -Ey ustad! İkincisi budur: Baxıb gördüm ki, bütün camaat öz nəfsani istəklərinin arxasıncadır. Mən isə bu ayə haqqında düşündüm:“Hər kəs Onun qarşısında Onun cəlalından qorxarsa, öz nəfsindən uzaqlaşar; həqiqətən beləsinin yeri cənnətdir”. (“Naziat”, 40-41) Əmin oldum ki, Quran haqdır. Öz nəfsimə qarşı çıxdım, onu hədəf seçib mübarizəyə başladım. Onun bircə istəyini də yerinə yetirmədim. Nəhayət o ram olub Allah-taalanın itaətinə gəldi.
    Şəqiq dedi:
    -Allah sənə xeyr versin! Yaxşı iş görmüsən, üçüncü fayda nədir?
    Dedi:
    -Ey ustad! Üçüncü fayda budur: Baxıb gördüm ki, bütün camaat zəhmət və əziyyət çəkir, bu dünyanın bir zərrə malına sevinib şad olur. Nə əldə edirlər ki, sevinirlər? Mən bu ayə haqqında düşündün: “Sizin yanınızda olanlar yox olacaq, Allah yanında olan qalandır...” (Nəhl, 96). Beləliklə yığdıqlarımı Allah yolunda sərf etdim, yoxsullara bağışladım. Allah yanında əmanət qoydum ki, Sübhanın yanında qalsın, axirət azuqəsi olsun.
    Şəqiq dedi:
    -Allah sənə xeyr versin, ey Hatəm! Yaxşı etmisən və yaxşı dedin. Dördüncü fayadanı de!
    Dedi:
    -Dödüncü budur: Camaata baxıb gördüm ki, bir qrup adam insanın şərəf, izzət və böyüklüyünü onun qohum-qəbiləsinin say çoxluğunda, bir qrup adam onu mal və övladda, bir qrup adam da onu mal xərcləməkdə-dağıtmaqda görür. Belə olduqda mən bu ayə haqqında düşündüm: “Allah yanında sizin ən dəyərliniz, daha çox çəkinəninizdir...” (“Hücurat”, 13) Anladım ki, haqq budur və bütün camaatın düşündükləri səhvdir. Beləliklə, Allah yanında əziz olmaq üçün təqvanı seçdim.
    Şəqiq dedi:
    - Afərin, ey Hatəm! Yaxşı dedin, beşinci faydanı de!
    Dedi:
    -Ey ustad! Beşinci fayda budur: Camaata baxıb gördüm ki, bir-birlərini məzəmmət edirlər. Çünki mal, cah-cəlal və elmə görə bir-birlərinə həsəd aparırlar. Mən bu ayə haqqında düşündüm: “Onlara həyatda ruzisini Biz bölmüşük..” (“Zuxruf”, 32) Anladım ki, bu əzəldən bölünüb və bunda heç kəs ixtiyarlı deyil. Beləliklə, heç kəsə həsəd aparmadım, Allahın mənə ayırdığı qismətə razı oldum, dünyada hər kəslə sülh etdim.
    Şəqiq dedi:
    -Ey Hatəm! Yaxşı etmisən, altıncı faydanı de!
    Dedi:
    -Ey ustad! Altıncı budur ki, dünya camaatına baxanda onların qəbilə və tayfalar aralarında olan qərəz və müxtəlif səbəblərə görə bir-birlərini düşmən saydıqlarını gördüm. Belə olduqda bu ayə haqqında düşündüm: “Şeytan sizin düşməninizdir, siz də ona düşmən olun!” (“Fatır”, 6.) Anladım ki, Allahın buyurduğu haqdır. Şeytan və ona itaət edənlərdən başqası düşmən sayılmamlıdır. Beləliklə, şeytanı düşmən saydım, onun fərmanını kənara qoydum və ona pərəstiş etmədim. Allahın fərmanına baş əydim, Ona pərəstiş və qulluq etdim. “Siratul-müstəqim” budur. Necə ki, Allah-taala buyurub: “Ey Adəm övladları! Sizinlə əhd bağlamadımmı ki, şeytana pərəstiş etməyəsiniz ?! Çünki o, sizin açıq düşməninizdir və təkcə Mənə pərəstiş edin, doğru yol budur?! (“Yasin”, 60-61.)
    Şəqiq dedi:
    - Ey Hatəm! Yaxşı dedin. İndi də yeddinci faydanı de!
    Dedi:
    -Ey ustad! Yeddinci fayda budur: Camaata baxanda gördüm ki, öz məişət və güzəranlarını yüksəltmək üçün çalışırlar, bu yolda haram və şübhəlilərdən çəkinmir, özlərini kiçildib qiymətdən salırlar. Mən isə bu ayə haqqında düşündüm: “Yer üzündə bütün canlılara ruzini Mən bölmüşəm...”(“ Hud”, 6.) Anladım ki, Quran haqdır. Mən də yer üzündə olan canlılardan biriyəm. Beləliklə də Allah itaət etməklə məşğul olum. Bildim ki, mənim ruzimi yetirəcək və buna zəmanət vermişdir.
    Şəqiq dedi:
    - Ey Hatəm ! Yaxşı dedin, səkkizinci faydanı de!
    Şəqiq dedi:
    -Səkkinzinci budur; camaata baxıb gördüm ki, hər kəs bir kəsə və bir şeyə arxalanır; kimi qızıl-gümüşə, kimi bir sənətə, digəri də özü kimi bir məxluqa ! O zaman bu ayə haqqında düşündüm: “... Və hər kəs Allah təvəkkül etsə, Allah ona kifayət edəcəkdir... (“Təlaq”, 3.) Mən də Allah təvəkkül etdim. O mənə bəs edir ən yaxşı vəkildir!

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

26 Nisan 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2287

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Bizdən deyil

İslam peyğəmbərinin (s) və onun canişinləri olan İmamların (ə) hər hansı bir mövzunun açıqlamasında işlətdiyi məxsus ibarətlər həmin mövzunun insanın fərdi və yaxud ictimai həyatında böyük rolu olduğunu göstərir. O müqəddəs insanların kəlamlarında olan oxşatmalar, ibarətlər və misallar həqiqətdə onların kəlamlarının təfsirçisidir. İnsanlar o ibarətləri oxumaqla elə bir elm dəryasına qovuşurlar ki, bir çox kitab oxumaqla ona nail olmaq mümkün deyil. Sözü gedən ibarətlərdən bir neçəsi bunlardır: “Bizdən deyil” , “ Bizim tərəfdarlarımızdan (şiələrimizdən) deyil”

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

20 Nisan 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2152

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Heç vaxt özümüzü məğrur görməyək
Qurani-kərim bütün insanlara xitab olaraq buyurur: "Sizə elmdən (xüsusilə ruhun həqiqəti barəsində olan elmdən) yalnız az (bir miqdar) verilmişdir."
Elm ilahi bir hədiyyədir
Beyin, əl, göz, kitab və qələm hamısı öyrənmək vasitələridir, amma elmin özü Allah tərəfindəndir. Deməli, ya vacib-müstəhəb kimi dini hökmləri, ya bir şəxsin ehtiyacını aradan qaldırmağa kömək edən biliyi və yaxud da, cəmiyyətin problemlərini həll edən elmi öyrənmək lazımdır. (Bir sözlə, insanlığa, yəni; maddi rifahımıza və mənəviyyatımıza faydalı olan elmləri öyrənməliyik. Alimin cəmiyyətdəki məqamı, rolu və təsiredici qüvvəsi məhz bu ehtiyacları təmin etməkdə aydın müşahidə olunmalıdır.) Necə ki, hədisdə oxuyuruq: "Bir alim dünyadan getdiyi zaman, cəmiyyətdə bir boşluq yaranar ki, heç bir şey onun yerini doldurmaz". Həmçinin, bu hədisə görə, alimə və elmə müraciət olunmağın zərurəti anlaşılır. Əgər müraciət etməsək ictimaiyyətdə qarışıqlıq yaranacaq.

Elmi dünya üçün istəməyək
Hədisdə oxuyuruq: "Hər kəs, elmi elm əhlindən öyrənib, əməl etsə nicat tapar. Amma elmi öyrənməkdə hədəfi dünya olan şəxs üçün onun faydası, həmin dünya (malı) olacaq".
Başqa bir hədisdə oxuyuruq: "Hər kəs, dünya mənfəəti üçün elmin arxasınca gedərsə, axirət faydasından bəhrələnməyəcək, lakin əgər onun hədəfi axirət olarsa, Allah axirətin və dünyanın xeyrini ona verəcək". 
Elm öyrənmək lovğalıq üçün olmamalı
İmam Baqir (ə) buyurur: "Hər kəs alimə rəqabət etmək, mübahisədə qalib gəlmək və yaxud camaatın diqqətini özünə cəlb etdirmək üçün elm öyrənsə, onun yeri cəhənnəmdir

."
Haqqı bəyan etməkdə başqalarından çəkinməmək
Qurani-kərimdə belə buyurulur: "Allahın (buyurduğu ilahi) vəzifəni (icra edib) və (Onun) hökmlərini (camaata) çatdıran şəxslər, (yalnız) Ondan qorxar və Allahdan başqa heç kimdən qorxmazlar." Necə ki, Həzrət İbrahim (ə) ulduza, aya və günəşə pərəstiş edənlərə haqqı bəyan edərkən cəsarətlə və yetərli dəlillərlə söhbət etdi. (Diqqət etmək lazımdır ki, yuxarıda söylənildiyi kimi, alim hədəfini maddi dünyanın bər-bəzəklərinə çatmaq üçün deyil, daha uca və ülvi dəyərlərə sövq verməlidir. Bu məsələnin psixoloji cəhətdən elm öyrənən şəxsin, bir alim kimi şəxsiyyətinin formalaşmasına mənfi təsir qoyduğunu nəzərdən qaçırmaq olmaz. Sırf dünya malına çatmaq üçün elm öyrənən şəxs, insanlığa və mənəvi dəyərlərə xidmət etmək məqsədi daşımadığına görə, sədaqət, mərhəmət kimi gözəl xüsusiyyətlərə malik olmayaraq, cəmiyyətdəki mənfi məqamların islahı və sair məsələlərdə passiv və bəzən də, şər qüvvələrə xidmət edərək, olduqca zərərli rol oynaya bilər. Bu səbəbə də, dinimiz daim belə alimləri sərt tənqid etmiş və elm öyrəndikdə ali-uca hədəfləri düşünməyə təşviq etmişdir. Mütərcim.)

 
Camaatı öz düşüncələri həddində başa salmaq
Peyğəmbərlər ki, bəşər müəllimləri idilər, öz qövmlərinin dili ilə danşırdılar. Müasir zəmanədə, müəyyən məqsəd və düşüncəni insanlara daha yaxşı başa salmağın yollarından biri də, nümayiş və hünər ola bilər. Həmçinin, bir mühüm məsələni, (hökmən qarışıq və çətin elmi ibarələrlə deyil,) daha uyğun bir misalla anlatmaq da olar. (Ümumiyyətlə, Məsumlarımızın (ə) mənəvi təbliğ və elmi müzakirə metodlarını araşdırdıqda görərik ki, onlar daim ilk növbədə qarşı tərəfin qavrayış həddinə diqqət etmiş və ona uyğun olaraq söhbət etmişdir. Bəzi şəxslərlə, qısa və dolğun cümlələr söyləyərək qane etmiş, lakin bəzi insanlara uzun-uzadı elmi məqamları şərh etmişdir. Bəzən insanları misallarla başa salmış, bəzi vaxtlar isə birbaşa həqiqəti açıb-söyləmişdir. Bir sıra şəxsləri cəhənnəm əzabı ilə qorxudaraq pis əməllərdən çəkindirmiş, amma bəziləri ilə belə davranmayaraq, əksinə ilahi rəhmətini cilvələndirərək, onları pis əməllərdən uzaqlaşmağa sövq etmişdir. Deməli, hər bir alim, cəmiyyətdəki insanların psixologiyasını da düzgün qavramağı bacarmalıdır. Mütərcim.) 

 Nümayiş üslubundan bəhrələnmək
Bəzən sualın cavabını, əməli surətdə və misalla (daha gözəl) açıqlamaq mümkündür. Belə ki, Quran təfsirində deyilir: Həzrət İbrahim (ə) bir dənizin kənarından keçirdi. Dənizin kənarına düşmüş bir quşun cəsədini gördü, onun bir qismi suda, bir qismi torpaqda idi. Quşlar və dənizin heyvanları, onun hər bir tərəfini yemişdilər. O, həzrət öz-özünə dedi: Əgər bu hadisə insanın başına gəlsə və insanın bədən üzvləri başqa canlılara keçsə (onların hüceyrələrinə hopsa), qiyamətdə bunlar necə bir yerə yığılaraq diriləcəklər?
O, buna görə də, Allah-taaladan ölülərin dirilmə üslubunu əməli şəkildə müşahidə etməyi xahiş etdi. Allah-taala İbrahimə (ə) dörd quşu öldürüb, ətlərini bir-birinə qarışdırıb və onları bir neçə dağların başına qoyaraq, ardınca bir-bir səsləməyi əmr etdi. Bu dörd quşun bir-birinə qarışmış bədənləri, bir yerə cəm olub və əvvəlki formasına düşdü.
Başqa bir nümunə: Xorasan məntəqəsindən bir nəfər İmam Sadiqin (ə) hüzuruna gəlib, soruşdu: Minlərlə şiəniz (tərəfdarınız) olduğu halda, nə üçün qiyam etmirsiniz? Həzrət Sadiq (ə) (yaxınlıqdakı) alovlu təndirə işarə edərək, buyurdu: "Təndirin içinə gir."
Sual verən şəxs, qorxdu və təndirə girmədi. Bu zaman bir nəfər onların yanına gəldi. İmam (ə) ona da buyurdu: "Ayaqqabılarını çıxart və təndirə gir. O, İmamın (ə) əmrini yerinə yetirdi. Həzrət Sadiq (ə) xorasanlı kişidən soruşdu. Dediyin şiələrdən neçə nəfər bu cür əmrimə itaət edərlər? Xorasanlı kişi dedi: Hətta bir nəfər belə yoxdur. İmam (ə) buyurdu: "Biz öz zəmanəmizi tanıyırıq."

Tərcümə etdi: Fəyaz Şaxverdiyev

İslammektebi.org

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

20 Nisan 2014 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2507

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

İslam dini sonuncu din olduğuna görə kamil olması şübhəsizdir. Çünki əgər kamil olmasa bu onun sonuncu din olmamasına işarədir. Elə buna görə də dini mənbə kimi tanınan, Quran və hədislərə diqqət etsək görərik ki, İslam insanların səadəti uğrunda bütün sahələrdə (siyasi, ictimai, fərdi, iqdisadi) düzgün yollar təyin edibdir. Hər kəs İslam göstərişi əsasında həyatına davam  etsə kamillik zirvəsinə mütləq ucalacaqdır. Fərdi və ictimai sahəsinə aid olan mövzulardan biri də geyimdir. Geyim insanı Allah-taalaya yaxınlaşdıran və uzaqlaşdıran vasitələrdən hesab olunur. Buna görə də dinin ilk göstərişlərindən biri də budur ki, insan övladı gərək öz övrətini (gizli qalmalı üzvlərini) geyim vasitəsilə gizlətsin. Çünki, geyim qorunmağın bir növüdür. Həqiqətən də geyim insanın gözəlliyini nümayiş etdirir. Bunun özü də bir nemətdir. Amma qeyd edilən mətləb bu mənaya deyil ki, hər bir geyimdən gözəllik üçün istifadə etmək olar. Bəlkə elə bir geyimlərdən istifadə etmək lazımdır ki, uca Allahın qəzəbinə düçar etməsin. Bu məsələdə daha ətraflı məlumat əldə etmək üçün dini mənbələrə müraciət etmək lazımdır. Bu haqda nümunə olaraq əziz  peyğəmbərimizin (s) bir hədisinə diqqət edək:

Bir gün İslam peyğəmbəri (s) Həzrət Əliyə (ə) belə buyurur: “ Ey Əli! Əgər bir kişi öz həyat yoldaşına itaət etsə, Allah-taala onu üzü üstə cəhənnəmə atar.” Həzrət Əli (ə) soruşdu:”Bu necə bir itaətdir?” Peyğəmbər (s) buyurdu: “Onun nazik paltar (bədən üzvlərini nümayiş etdirən) geyinməsinə icazə verərsə.” 

Mümkündür bəzi paltarlar bədənə yaraşıq verir və onun gözəlliyini üzə çıxarar. Lakin eyni zamanda da uca Allahın qəzəbinə düçar edir

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

17 Aralık 2012 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 3068

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Dil – zahir və batinin aynası

Əxlaqi bəhslərdə dil və danışıq qəlbin aynası, əqlin nümayəndəsi, insan şəxsiyyətinin açarı və ruha açılan mühüm qapı kimi yüksək əhəmiyyət daşıyır. Başqa sözlə, ruh aynasında görünənlər (düşüncə və hisslər) dil və danışıqda aşkar olur. Əgər keçmişdə təbiblər orqanizmin səhhətini xəstənin dili ilə müayinə edirdilərsə, müasir psixoloqlar əksər hallarda psixi gərginlikləri insanların danışıqlarında arayıb-axtarırlar! Əxlaq alimləri də məhz dil və danışığın islahına xüsusi əhəmiyyət verir, onun islahını ruhi təkamül, fəzilət və əxlaqi səciyyə hesab edirlər. Əhli-beytdən (ə) nəql olunan hədislərdə də bu mövzu qısa və diqqəti cəlb edən təbirlərlə açıqlanır. Aşağıdakı iki hədis bizim müddəamıza şahiddir. Həzrət Əmirəlmöminin Əli (ə) “Nəhcül-bəlağə”də belə buyurur:

اَلْمَرءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسانِهِ

“İnsan dilinin altında gizlənib!”

İmam Sadiq (ə) buyurur:

لا يَسْتَقِيمُ اِيمانُ عَبْدٍ حَتّى يَسْتَقْيمَ قَلْبُهُ، وَ لا يَسْتَقِيمُ قَلْبُهُ حَتّى يَسْتَقِيمَ لِسانُِهُ

“Bəndənin qəlbi düzəlməyincə imanı düzəlməz, dili düzəlməyincə də qəlbi düzəlməz!”

Dİldən çıxan otuz böyük günah

Əksər günahların dilin vasitəsilə baş verdiyini bildiyimiz zaman bir sıra yaxşı əməllər kimi, dilin islahına verilən əhəmiyyət da daha aşkar olur. Mərhum Feyz Kaşani “Məhəccətül-beyza”da, Qəzali isə “Ehyaül-ülum” kitabında “dilin günahları” ünvanı ilə geniş mövzu açmışlar. Məsələn, Qəzali dildən çıxan iyirmi günah və xətanı qeydə almışdır ki, aşağıdakılardan ibarətdir:

1. İnsana aid olmayan işlər haqda danışmaq;

2. Çox və yersiz danışmaq;

3. Azğın işlərdən söhbət açmaq, məsələn, şərab, qumar və əxlaqsız qadın məclislərini vəsf etmək;

4. Mübahisəni qızışdırmaq, başqalarını təhqir etmək, yaxud öz üstün cəhətlərini dilə gətirərək ətrafındakıları alçaltmaq;

5. Çəkişmə, mücadilə və inadkarlıq;

6. Sözdə fəndişlətmə, qafiyəbazlıq və s.

7. Söyüş söymək və tərbiyəsizlik;

8. Lənət demək;

9. Xanəndəlik və ədəbə zidd şeirlər söyləmək;

10. Məcazi ifadələrdə ifrata varmaq;

11. İstehza və masqara etmək;

12. Başqalarının sirrini faş etmək;

13. Yalan vəd vermək;

14. Yalan danışmaq və and içmək;

15. Qeybət;

16. Xəbərçilik;

17. İkiüzlülük;

18. Yersiz tərif;

19. Danışığa diqqət yetirməmək və dil ilə xəta və günahlara yol vermək;

20. Başa düşmədiyi mövzular haqda kor-koranə suallar vermək.

Bildiririk ki, dilin afət və azğınlıqları Qəzalinin qeyd etdiklərilə bitmir və verilənlər dilin xətalarının qabarıq nümunələridir. Məsələn, onlara aşağıdakıları da əlavə etmək olar:

1. Töhmət;

2. Nahaq şəhadət vermək;

3. Özünü tərifləmək;

4. Yalan və əsassız şayiələr yaymaq;

5. Kobudluq;

6. (Bəni-İsrail kimi) hər şeyə israrla yanaşmaq;

7. Dil və sözlə başqalarını incitmək;

8. Məzəmmətə layiq olmayan şəxsi danlamaq;

9. Dillə nemətə nankor olmaq;

10. Əyri işlərə cəlb etmək və günaha təşviq.

Əlbəttə, qeyd etdiklərimizin bəziləri başqa birisi ilə uyğun gələ bilər. (Məsələn, yalan vədi və nahaq şəhədati yalanın qismindən hesab etmək olar.) Eləcə də bəziləri təkcə dilə məxsus deyil. (Məsələn, qeybət, mömini incitmək, nemətə nankor olmaq və s. günahlar həm dil, həm də dildən başqa üzvlər vasitəsilə də baş verir.)

Şübhəsiz, burada dilin islahına dair əxlaq normaları mühüm bir məsələ kimi araşdırılmalıdır. Onun əhəmiyyəti o zaman daha aydın olur ki, biz dilin insanın ixtiyarındakı aciz və kiçik bir üzv olduğu halda, digər əzalara nisbətən əməldə sürətini dərk etmiş olaq. Odur ki, bu üzvü daim qorumalı, onu şiddətli partlayış gücü və qabiliyyətinə malik maddəyə bənzətməliyik. İnsan belə bir maddəyə həssas yanaşdığı kimi, bədəninin ən aktiv üzvü olan dilə qarşı da son dərəcədə diqqətli olmalıdır.

Sükut

Əxlaq ustadları dilin azad buraxılması nəticəsində üz verən təhlükələri nəzərə alıb, danışmağın zəruri olduğu yerləri müstəsna etməklə sükutu böyük və ağır təhlüklərin qarşısını alan amil saymışlar. Peyğəmbəri-Əkrəm (s) və Əhli-beyt imamlarından (ə) nəql olunan bir çox rəvayətlərdə sükutun əhəmiyyəti haqda gözəl məsləhətlər verir. Məhz bəzi ariflər də nəfsin saflaşdırılmasına elə buradan başlamışlar. Bir də ki, sükut insanı təfəkkürə, mənəviyyata və daxili saflığa sövq edir. Allahın böyük peyğəmbəri Zəkəriyyanın sərgüzəştində oxuyuruq ki, üç gün sükut orucu tutmaqla Allah dərgahında duası qəbul olur. Quranda belə buyurulur:

قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا

“Zəkəriyya dedi: “Ey Rəbbim! Mənim üçün bir əlamət müəyyən et!” Allah buyurdu: “Əlamətin odur ki, sağlam ikən üç gün-üç gecə insanlarla danışa bilməzsən.”

Biz başqa bir ayədə də Məryəmə sükut orucu tutmaq göstərişi verildiyinin şahidiyik. Belə ki, buyurulur:

فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنسِيًّا

“De: “Mən rəhman olan Allah üçün oruc (sükut orucu) tutmağı nəzir etmişəm və bu gün heç kimlə danışmayacağam.”

İslam Peyğəmbəri (ə) də hər dəfə vəhy nazil olmazdan qabaq neçə gün ardıcıl “Hira” dağında sükuta qərq olar və yaradılışın sirləri haqda düşünərdi.

Sükutun faydalarına dair qısa şəkildə aşağıdakıları misal göstərmək olar:

1. Sükut insanı bir çox günahlardan qoruyur. Peyğəmbəri-Əkrəm (s) qısa və mənalı bir cümlədə belə buyurur:

مَنْ صَمَتَ نَجا

“Sükut edən nicat tapar (başqa sözlə, qurtuluş susanındır).”

Bunun səbəbi aydındır. Çünki xəta və günahların çoxu dil vasitəsilə baş verir. Necə ki, Peyğəmbəri-Əkrəm (ə) buyurur:

اِنَّ اَكْثَرَ خَطايَا ابْنِ آدَمَ فِي لِسانِهِ

“İnsanın əksər xəta və səhvləri dilindədir.”

Başqa bir hədisdə də belə buyurulur:

اُخْزُنْ لِسانَكَ اِلّا مِنَ الْخَيْرِ فَاِنَّكَ بِذالِكَ تَغْلِبُ الشَّيْطانَ

“Dilini xeyir söyləməkdən başqa yerlərdə qoru ki, bununla şeytana qalib gələrsən.”

2. Sükut insanı mənəvi həyat mənbəyi olan təfəkkür və düşüncəyə sövq edir. Adətən, şüur və təfəkkür sahibləri əməl meydanında olur, çox danışanlar isə işdən yayınmağa çalışırlar. Peyğəmbəri-Əkrəm (s) başqa bir hədisdə belə buyurur:

اِذا رَأيْتُمُ الْمُؤْمِنَ صَمُوتاً وَ قُوراً فَادْنُوا مِنْهُ فَاِنَّهُ يُلْقِي الْحِكْمَةَ

“Sükut içində olan vüqarlı mömini gördükdə, onunla əlaqə saxlayın ki, dilindən hikmət yağar!”

İmam Əli (ə) buyurur:

اِذا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْكَلامُ

“Ağıl kamilləşdikdə, söz də azalar.”

Qeyd olunan hədislərdən məlum olur ki, sükut təfəkkür qüvvəsini dirildən ən gözəl amildir. İnsan bihudə danışarkən düşüncə qabiliyyətini itirir. Əgər bu enerjini toplaya bilsə, həqiqi təfəkkürə nail olacaq. Bir də ki, sükut ruha aramlıq, duyğulara mötədillik bəxş edir.

3. Çox danışmaq insanı dəyərdən salır, səhvləri artır, həyası azalır və xətalara yol açan həya pərdəsi yırtıldıqda da, əyri və çirkin əməllər adiləşir. İmam Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur:

مَنْ كَثُرَ كَلامُهُ كَثُرَ خَطَاُهُ، وَ مَنْ كَثُرَ خَطَاُهُ قَلَّ حَياؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حياؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ، وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ ماتَ قَلْبُهُ، وَ مَنْ ماتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النّارَ

“Çox danışanın səhvi çox olar, səhvi çox olanın həyası azalar, həyası azalanın təqvası azalar, təqvası azalanın qəlbi ölər, qəlbi ölən isə cəhənnəmə daxil olar.”

Buradan belə qənaətə gəlirik ki, sükut ibadətdə də böyük rol oynayır. Bir hədisdə buyurulur:

اَلْعِبادَةُ عَشَرَةُ اَجْزاءٍ تسْعَةٌ مِنْها فِي الصَّمْتِ

“İbadət on qisimdir, onun doqquzu sükutdadır.”

Qeyd etməliyik ki, burada sükut heç kimlə danışmamaq, bir guşəyə çəkilib fərdi həyat tərzi keçirmək yox, əksinə qeybət, yalan, töhmət və bu kimi günahlardan qorunmaqdır. İnsan bu günahlardan çəkinməklə, sağlam əhval-ruhiyyə ilə yanaşı fəzilət də qazanmış olur. Amma danışmağın zəruri olduğu yerlərdə sükut ən böyük eyib sayılır və insanın zəifliyini, gücsüzlüyünü, Allahdan başqasından qorxusunu göstərir. Bütün bunlara rəğmən, yaxşı əməllərin mühüm bir qismi, o cümlədən, Allahı yad etmək, camaatı doğru yola yönəltmək, “əmr be məruf” (yaxşılığa dəvət) və “nəhy əz münkər” (pislikdən çəkindirmək), təlim-tərbiyə və s. dilin imkanlarındandır.

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

02 Aralık 2012 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 3677

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

DÜZ DANIŞMAĞIN TƏSİRLƏRİ

İctimai nöqteyi-nəzərdən düz danışmaq və doğruluq insana cəmiyyətdə inam və etimad qazandırır. Bildiyimiz kimi, bəşəriyyətin bütün elmi, texnoloji və iqtisadi tərəqqiləri onların həyat sistemi, yəni ictimai yaşayışının nailiyyətləridir. Lakin ictimai həyatın əsasını təşkil edən həmkarlıq və səmimi ünsiyyət onların bir-birlərinə qarşı inam və etimadlarından doğur. Əks təqdirdə, həyat problemlər, qalmaqallar, narahatlıqlar, ağrı-acılar və vəfasızlıqlarla üzləşəcək.

Məlum olduğu üzrə, inam və etimadı qazanmaqda doğruluq və düz danışmaq mühüm rol ifa edir və onun qorxulu düşməni isə yalandır. Məsələn, iqtisadiyyatda əmtəə və məhsulların təbliğində gedən yalan, şişirtmə reklamlar, sözsüz, alıcı kütləsinin rəğbətini qazanmayacaq. Hakim orqanların yalan məlumatları onların doğru vəd və təkliflərini də şübhə altına alacaq və xalqın etimadını qazanmayacaqlar. Yalanın elmi ocaqlara nüfuzu da, sözsüz, alim, müəllim və tələbə sinifləri arasındakı etimadı azaldacaq, elmi-tədqiqi işlərdə birtərəflilik hökm sürəcək və qiymətli həmkarlıq işlərinə son qoyulacaq. O təbəqələr arasında yalan isə xəyanətdir.

YALAN – GÜNAHLARIN MƏNŞƏYİ

Hədislərə əsasən, düz danışmaq və doğruluq insanın əməllərini saflaşdırır, yalan isə onu günahlara çəkir. Mümkündür, bəziləri düz danışmaq və yalanın insanın əməl və rəftarında təsirini dərk etməsin. Bununla əlaqədar bir məsələni araşdırmağı lazım bilirəm. Lakin əvvəlcə Əhli-beyt imamlarından nəql olunan hədislərə toxunmaq istəyirəm. İmam Əli (ə) buyurmuşdur:

اَلصِّدْقُ يَهْدِي اِلَى الْبِرِّ وَالْبِرُّ يَدْعُوا اِلَى الْجَنَّةِ

“Düz danışmaq (insanları) yaxşılığa yönəldir, yaxşılıq da behiştə çağırır.”

İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur:

اِذا صَدَقَ الْعَبْدُ قالَ اللهُ: صَدَقَ وَ بَرَّ، وَ اِذا كَذِبَ قالَ اللهُ كَذِبَ وَ فَجَرَ

“Bəndə düz danışdıqda, Allah-taala “O düz danışdı və yaxşı iş gördü!”, yalan danışdıqda isə “O, yalan danışdı və pis iş gördü!” – buyurar.”

İmam Həsən Əskəri (ə) buyurmuşdur:

جُعِلَتِْ الْخَبائِثُ كُلُها فِي بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتاحُها اَلْكِذْبُ

“Bütün çirkinliklər bir evdə toplanıb və açarı da yalandır.”

Bu hədisdən ayıdn başa düşülür ki, yalan bütün günah və çirkinliklərin mənşəyidir. Aşağıda insanın əməlində düz danışmağın və yalanın təsirlərini qeyd edirik:

1. Yalan nifaq və ikiüzlülük əlamətidir. Düz danışıqda dil və qəlb uzlaşdığı halda, yalan isə onları qarşı-qarşıya qoyur. İnsanın zahiri ilə batini arasındakı fərq də elə buradan başlanır və yalan danışan yavaş-yavaş nifaqa doğru yönəlir. Qurani-Kərimdə bu həqiqət belə açıqlanır:

فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُواْ اللّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُواْ يَكْذِبُونَ

“Allaha verdikləri vədə xilaf çıxdıqlarına və yalan danışdıqlarına görə (bu əməl) onların ürəyinə Allaha qovuşacaqları günə (qiyamət gününə) qədər nifaq saldı.”

2. Yalan çox vaxt günahlar üçün bir vasitə olur. Məsələn, oğru, xain, möhtəkir, vəfasız və qorxaq adamlar yalan danışmasalar əl-ayaqları bağlanar, işləri keçməz.

3. Özündənrazı, paxıl, xəbərçi, dünyagir və tamahkar şəxslər məqsədlərinə çatmaq üçün, adətən, yalana əl atır və bununla qarşı tərəfi camaatın gözündə kiçildir, özlərini böyük və alicənab kimi göstərir, xalq arasında təfriqə salırlar.

4. Düz danışanlar və bu xislətin sahibləri, adətən, günahlardan qorunmağa çalışırlar. Həmişə əyri və günah işlərin aqibətini düşünərək bir zaman rüsvay olacaqlarından qorxub, günaha əl uzatmırlar. Bununla da həmin xislət onlarda bir növ sipərə çevrilir.

5. Yalanlar çox vaxt insanı yalançılığa və digər günahlara sövq edir. Çünki yalan danışan şəxs xilaf və çirkin işini yozmaq üçün başqa-başqa yalanlara, yaxud yalanının üstü açılmamaq üçün digər xilaf əməllərə də əl atır.

Bunlar göstərir ki, həmişə düz danışmağı özünə vəzifə bilən insan yalan vasitəsilə baş verən bir çox günahlardan uzaq olur.

YALAN İMANLA UYĞUN GƏLMİR

Bir çox hədislərə əsasən, yalan imanla ziddir və yalançının nişanəsi imansızlığıdır. Bütün bu hədislər Qurani-Kərimə əsaslandırılıb. Belə ki, bir ayədə buyurulur:

إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَأُوْلـئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ

“Yalanı ancaq Allahın ayələrinə inanmayanlar uydururlar. Onlar əsl yalançılardır.”

Mümkündür, qeyd olunan “yəftəril-kəzibə” (yalan uydururlar) təbiri bilə-bilə yalan danışanlara aid olsun.

İndi isə rəvayətlərə nəzər salaq:

سُئِلَ رَسُولُ اللهِ (ص): يَكُونُ الْمُؤْمِنُ جَباباً؟ قالَ: نَعَم. قِيلَ: وَ يَكُونُ بَخِيلاً؟ قالَ: نَعَمْ. قِيلَك وَ يَكُونُ كَذّاباً؟ قالَ: لا

1. Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-dən “Mömin qorxaq ola bilərmi?” – deyə soruşulduqda, buyurdu: “Bəli!” Soruşdular: “Paxıl da ola bilərmi?” Buyurdu: “Bəli!” Yenə soruşdular: “Yalançı necə?” Buyurdu: “Xeyr!”

2. Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur:

لا يَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْاِيمانِ حَتّى يَتْرُكَ الْكِذْبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّهُ

“İnsan yalanı – istər ciddi, istərsə də zarafat olsun – tərk etməyincə, imanın dadını duymaz.”

3. Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur:

جانِبُوا الْكِذْبَ فَاِنَّهُ مُجانِبُ الْاِيمانِ

“Yalandan çəkinin ki, o, imana qarşıdır.”

Bu bir neçə hədisdən məlum olur ki, möminlər yalandan çəkinir və imanla yalan bir yerə yığışmır. Buradan belə nəticə çıxarırıq ki, yalan insanın qəlbinə qaralıq gətirir və yalançı kəs özünü başqaları ilə müqayisə edərək dinə dəvəti asanlıqla qəbul etmir. Belə ki, onlar kiçik və dəyərsiz məsələlərə görə yalan danışdıqları üçün başqalarının mühüm sözlərinə də inanmırlar. Belələri hətta möminlərin cərgəsinə də qoşula bilər, lakin qəlblərinin şəkk və tərəddüddən yaxa qurtarması mümkün deyildir. Əlbəttə, bu, hədislərin ibarəsi ilə desək, “kəzzab”lara (əsl yalançılara) aiddir. Buna əks olaraq düz danışanlar, adətən, tez inanır, özləri düz danışdıqları üçün eşitdikləri hər sözə əhəmiyyət verirlər. Yalançılar isə hər kəsə və hər şeyə qarşı ya bədbindirlər, ya da şübhə ilə yanaşırlar. Belə isə heç onlarda iman hissi möhkəmlənə bilərmi? Tarix də göstərir ki, çox vaxt münafiq, azğın və yalançılar ilahi peyğəmbərlərə iftira yaxırmış, onları yalançı hesab edirmişlər.

Başqaları ilə özünü müqayisə hissi insanda psixi bir hal olub, bəzən bir çox işlərin həllinə yol açır. Məsələn, çox vaxt canilər, oğrular, xainlər qeyri-adi hərəkətləri ilə başqalarını xəbərdar edirlər. Öz batinlərindən xəbərdar olduqları üçün başqaları ilə müqayisə zamanı özlərini gizlətməyə çalışır və nəhayət, qeyri-adi hərəkətləri ilə diqqəti özlərinə cəlb edirlər.

YALAN İNSANI DƏYƏRDƏN SALIR

Yalançı elə təsəvvür edir ki, boyun qaçırdığı vəzifələrini cürbəcür hiylələrlə yoza biləcək. Belələri üçün əhd-peymanı pozmaq, fürsəti əldən vermək, vəzifəyə əməl etməmək və s. çox asandır. Çünki bir sıra saxta üzrlərlə məsələni sadələşdirib, məsuliyyətdən danışaraq özünü suçsuz qələmə verəcək. Lakin doğruluq və düz danışmağı seçənlər bunun əksinə olaraq heç vaxt səhlənkarlığa yol vermir, özlərini dəyər və qiymətdən salmırlar.

YALANÇI ÖZÜNƏ DƏ İNANMIR

Yalançılar ətrafdakılara inanmadıqları kimi, bəzən özlərinə də etibar etmirlər. Həqiqətdə onlar hər şeyə, hətta öz iradə və bacarıqlarına biganədirlər, həyatda çətinliklərlə üzləşməkdən qorxurlar. İmam Əmirəlmöminin Əlinin (ə) “Nəhcül-bəlağə”nin “qısa kəlamlar” bölümündə belə bir buyruğu var:

اِيّاكَ وَ مُصادَقَةَ الْكِذّابِ فَاِنَّهُ كَاالسَّرابِ! يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْعَبِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَرِيبَ

“Yalançı ilə dostluqdan çəkin ki, o, ilğıma bənzəyir; sənə uzağı yaxın, yaxını isə uzaq göstərər.”

Bu məsələ, yəni həqiqəti əksinə göstərmə yalançılarla oturub-duranlara nisbət verilsə də, ona adət nəticəsində yalançıların özünə də keçir və onlar hər həqiqət və gerçəkliyə şəkk edirlər. Bu isə insanın öz vicdanından ayrıldığı ən dərdli haldır.

YALANIN MƏNŞƏYİ

Öncə işarə etdiyimiz kimi, yalan, psixi zəifliyin nişanəsidir. Bəzən insanın yoxsulluğu kimlərinsə onun ətrafından dağılması, hər hansı məqam və mövqeni əldən verməsi qorxusu onu yalana vadar edir və bura mal-dövlət, məqam, vəzifə və mənafe hissləri də daxildir. Bəzən şiddətli təəssübkeşlik, ifrat dərəcədə sevgi və məhəbbət, kin-küdurət və nifrət də yalana bais olur, insan istədiyi kəsin xeyrinə, yaxud nifrət etdiyi kəsin zərərinə olaraq həqiqəti gizlədir. Hətta özlərini müxtəlif yanlış ifadələrlə böyük, elmli və bilikli göstərənləri də buna misal göstərmək olar.

Həqiqətdə yalana bais olan bu mənfi sifətlər daxili-ruhi acizlik və imanın zəiyfliyindən irəli gəlir. Özünə inanmayan ruhən zəif kəslər hər hansı məqsədə nail olmaq və ya zərərdən yaxa qurtarmaq üçün yalana və xəyanətə əl atırlar. Şücaətli, mətanətli və iradəli kəslər isə öz mənəvi qürurlarına sığınır, uğur və müvəffəqiyyətləri bunda görürlər. Allahın yenilməz qüdrət və qüvvəsinə kamil iman gətirənlər bütün nemət, bərəkət, uğur və müvəffəqiyyəti Onunku bilir, Onun bütün qüdrətlərdən üstün olan himayəsinə arxalanaraq mənfəət əldə etmək, yaxud zərəri aradan qaldırmaq üçün yalana lüzum görmürlər.

Bəzən də yalanın pis təsirləri və doğruluğun əhəmiyyəti unudulduqda, yaxud ailə ocağını dağıdan və sağlam ictimai həyatı pozan mühit hakim kəsildikdə, insanda bu rəzil sifət kök atır.

Yalan danışmağa bais olan amillərindən biri də insanın öz şəxsiyyətinə həqarət hissidir. Bu hissə giriftar olan, bəzən yalan danışmaqla onu aradan qaldırmaq fikrinə düşür.

YALANIN MÜALİCƏSİ

Yalan doğuran amillərə diqqət yetirməklə, onun müalicəsi yolu da aydın olacaq. Ümumiyyətlə, onun müalicəsi üçün aşağıdakı üsullar məsləhət görülür:

1. Hər şeydən öncə bu xəstəliyə düçar olanlara onun acınacaqlı aqibətini, maddi-mənəvi, fərdi-ictimai təsirlərini anlatmaq, Quran ayələri, din rəhbərləri və alimlərin kəlamları əsasında yalanın cüzi mənfəətləri müqabilində aqibətin bada verilməsini düzgün müqayisə etmək lazımdır. Həmçinin onlara yalanın bəzən insana verdiyi xeyrinin ani və keçici olması başa salınmalıdır. Çünki cəmiyyətdə insana qarşı etimad və inamdan böyük sərmayə yoxdur və onun böyük düşməni isə yalandır.

Bəziləri elə təsəvvür edir ki, yalanın üstünün açılmaması ilə inam və etimadı qorumaq olar. Bu da yanlış fikirdir və gec-tez yalanın üstü açılır. Buradakı sirri belə izah etmək olar: xarici aləmdə hər bir hadisə zaman, məkan, insanlar və digər əşyalarla əlaqədar baş verir. Amma xaricdə mövcud olmayan hadisənin müəyyən danışıqla icadı isə bütün əlaqə və bağlılıqlardan kənar surəti deməkdir. Hətta çox zirək və diqqətli olub, əlavə neçə yalanı artırmaqla, əsl yalanla hadisələr arasında əlaqə yaratmaq fikrinə düşülsə də, heç vaxt həqiqi əlaqələrin yerini doldurmaq olmaz. Ona görə də çox vaxt yalançılar neçə sualdan sonra çıxış yolu tapa bilməyib, aciz qalırlar. Məsələn, imam Əlinin (ə) bir cavanla əlaqədar yürütdüyü hökmünə diqqət yetirək. O cavanın atası mal-dövlətini götürüb, bir neçə nəfərlə birlikdə səfərə çıxmışdı. Səfərdən qayıdarkən yoldaşları onun öldüyünü iddia etdilər. Halbuki müttəhimlər onun qatilləri idilər. İmam Əli (ə) cüzi məsələlərə toxunaraq cavanın atasının xəstəliyi, ölümü, kəfən və dəfni haqda müxtəlif suallar soruşur və onlar rüsvay olurlar. Çünki onlar cavanın atasının xəstəlik nəticəsində öldüyü fikri ilə əlbir olmuşdular. Amma onların onun harada, hansı saat və hansı gündə vəfat etdiyi, kimin ona qüsl verdiyi, kəfənlədiyi, namaz qıldığı və s. uyğun gəlməyən cavabları həqiqəti aşkar etdi.

Yalan danışan nə qədər mahir olsa belə, sadə bir təhqiqatla yalanlarının üstü açıla bilər. Bir də ki, insanın yalanlarındakı saxta bağlılıqların bir həqiqəti olmadığından və onları düzgün yadında saxlaya bilmədiyindən müəyyən zamandan sonra ondan soruşulduqda, çaşaraq bir-birinə zidd cavablar verir ki, bu da yalanın üstünün açılmasına kömək edən digər bir amildir. “Yalançının yaddaşı olmaz!” fikri də, məhz bunu sübut edir, yəni insanın yaddaşı nə qədər güclü olsa da, yenə belə bir halda dizə çökür!

2. Şəxsiyyətvermə: yalanın müalicəsi ilə bağlı ən təsirli üsullardan biri insanda şəxsiyyət hissini yaratmaqdır. Bildiyimiz kimi, adətən, yalan ruhi-psixi amil kimi, özünü göstərən şəxsiyyətsizlik və həqarət hissindən doğur. Həqiqətdə yalan həmin hissi dəf etmək üçün bir növ vasitə olur.

Əgər yalana adət edənlər daxildə daha üstün qüvvə və istedadlara malik olduqlarını, eləcə də onları inkişaf etdirməklə dəyər və şəxsiyətlərinin ucaldığını hiss edərlərsə, daha saxta şəxsiyyətə görə yalana əl atmayacaqlar. Onlara başa salmaq lazımdır ki, sadiq insanın əxlaqi səciyyələrlə qazandığı etimad və ictimai dəyəri bütün dəyərlərin fövqündə durur və heç bir maddi gəliri “ictimai şəxsiyyət” adlı böyük mənəvi sərmayə ilə müqayisə etmək olmaz. Onlar bu böyük sərmayə ilə digər maddi imkanlara da malik ola bilərlər. Belə insanlar həm xalqın nəzərində başıucadırlar, həm də Allah dərgahında peyğəmbərlər və şəhidlərin məqamına yüksəlirlər. Qurani-Kərimdə düz danışanların məqamı peyğəmbər və Haqq yolunda şəhid olanlarla eyni qeyd olunur. Məsələn, bir ayədə buyurulur:

وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَـئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَـئِكَ رَفِيقًا

“Allaha və Peyğəmbərə itaət edənlər (axirətdə) Allahın nemət verdiyi peyğəmbərlər, siddiqlər (düz danışanlar), şəhidlər və əməlisalehlərlə bir yerdə olacaqlar. Onlar necə də gözəl yoldaşlardır.”

Lüğət alimi Rağib İsfahani “Müfrədat” kitabında “siddiq” sözü üçün neçə məna qeyd etmişdir:

a) sırf düz danışanlar;

b) heç vaxt yalan danışmayanlar;

s) sözü və əqidəsində doğru olanlar (onların doğruluğunu əməlləri təsdiqləyir).

3. Yalana adət edənlərdə Allaha imanın əsaslarını gücləndirmək, onlara Allahın qüdrətinin hədsizliyi və bütün çətinliklərin həllinə qadir olduğunu, yalançı şəxsdə isə imanın zəif olduğunu başa salmaq lazımdır.

Düz danışanlar hər bir hadisədə Allaha söykənir və güvənir, yalançılar isə belə hallarda tək-tənha qalırlar.

4. Yalanın səbəblərini – tamah, qorxu, xudbinlik, təəssübkeşlik, ədavət və s. kimi əxlaqi natarazlıqların əsaslarını qırmaq lazımdır ki, onlarda bu rəzil sifət inkişaf etməsin.

5. Onların ətraf mühitini yalançılardan təmizləmək lazımdır ki, təsir altına düşməsinlər.

Bu məsələ böyük əhəmiyyət daşıyır və İslamın tərbiyəvi göstərişlərində özünəməxsus yer tutur. İmam Əli (ə) buyurur:

لا يَصْلُحُ الْكَذِبُ جِدُّ وَلا هَزْلٌ وَلا اَنْ يَعِدَ اَحَدُكُمْ صَبِيَّهُ ثُمَّ لا يَفِي لَهُ

“Yalan danışmaq caiz deyil; istər ciddi olsun, istərsə də zarafat. Həmçinin sizin öz övladlarınıza verdiyiniz vədinizə vəfa etməməyiniz də yaxşı deyildir.”

Demək, ata-ana (övladlarına verdiyi kiçik vədələrdə belə) düz danışmağa adət etsələr, övladları da yalan danışmaz.

YALANIN MÜSTƏSNA HALLARI

Əxlaq alimləri və fəqihlər hədislərə istinad edərək yalanın müstəsna hallarını qeyd etmiş və bəziləri yalan danışmağa iki yerdə icazə vermişlər: 1. zərurət və çarəsizlik zamanı; 2. iki nəfər arasında sülh və barışıq yaratmaq üçün.

Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur:

اِحْلِفْ بِاللهِ كاذِباً وَ نَجِّ اَخاكَ مِنَ الْقَتْلِ

“Allaha yalan and iç və günahsız qardaşını ölümdən xilas et.”

Burada hər şeydən öncə iki məsələyə diqqət yetriməliyik:

1. Həqiqətdə yalanın bütün müstəsna halları bir nöqtəyə tuşlanıb və o da budur ki, yalana yalnız onun mənfi təsirlərini kölgə altına salan mühüm hadisələrdə icazə verilir. Bu qayda təkcə yalana aid olmayıb, “meyyit, murdar ət və nəcis yemək”, “yetimə əziyyət vermək” və s. kimi haram olan məsələlərdə də canı qorumaq, yaxud ədəbləndirmək üçün məsləhət görülür. Hədislərdə qeyd olunan (müstəsna) hallar nümunə kimi göstərilib. Məsələn, insanlar arasında sülh yaratmaq, qəlbləri bir-birinə qovuşdurmaq, qəlblərdən ədavət və kin-küdurəti yumağın faydası kiməsə zərər yetirməyən yalandan mühüm olduğu üçün ona icazə verilib. Özünün, həm də başqalarının canı, malı və namusunu qoruyan, yaxud hərbi əməliyyat və gərgin hallarda bir müharbəyə son qoyan, qan tökülməsinin qarşısının alan, yaxud da amansız düşmən və peşəkar canini məhkum edən yalan əhəmiyyət daşıyır. Hətta bəzən, ər-arvad arasında baş verən bir sıra qarşıdurmalar ayrılığa və yaxud çəkişmələrə gətirib çıxardığı zaman bir yalanla aralarındakı ixtilaf aradan qaldırıla bilər. Bütün bu hallarda yalan daha mühüm məsləhətlərə görə caiz olur. Göründüyü kimi, işarə edilən hallarda yalanın zərər və mənfi təsirləri faydaları ilə müqayisədə müşahidə olunmur.

Burada diqqəti cəlb edən məsələ odur ki, bu hallarda yalan danışmağın caiz olması eynilə canı qorumaq üçün murdar ətin zərurət qədər yeyilməsinə icazə verilməsinə bənzəyir. Nəinki şəriət müstəsna hallara icazə verməklə böyük günahlara cürət tapmağa, hər kiçik məsələdə yalan danışmağa icazə vermiş olsun.

Amma çox vaxt büdrəyişlər elə müstəsna halların kənarında, o “qadağan olunan məntəqə”yə və ya “təhlükə məntəqəsi”nə yaxın düşərkən baş verir. Rəvayətlərdə bu yerlər “himəllah” (Allahın qadağan etdiyi məntəqələr) və “hovləl-hima” (qadağan olunan sərhədlər) ünvanı ilə qeyd olunur. Belə ki, hədislərin birində buyurulur:

مَحارِمُ اللهِ حِمىَ اللهِ فَمَنْ يَرْتَعْ حَوْلَ الْحِمى يُوشَكُ اَنْ يَقَعَ فِيها

“İlahi haramlar Allahın qadağan qoyduğu məntəqələrdir. Kim heyvanlarını qadağan olunan sərhədlərə yaxın aparsa, mümkündür ki, ora girsin.”

Təəccübdlüdür ki, əhli-sünnə alimi Qəzali “Ehyaül-ülum” kitabında “yalanın rəva görülən halları” fəslinin sonunda belə yazır: “Bəziləri elə təsəvvür edirlər ki, əməli fəzilətlərə dair saxta hədis qoşub, günahlara bilərəkdən yol vermək caizdir.” Sonra belə əlavə edir: “Bu batil bir fikirdir. Çünki bu işdə məsləhət və ya onun faydaları yalanın mənfi təsirlərini üstələyə bilmir və buna heç də zərurət yoxdur. Həm də ki, bu məsələ ilə bağıl ayə və rəvayətlər kifayət qədərdir və bu özü şəri qanunlarda qarşıdurma yaradır.”

Lakin bizim nəzərimizcə, bu fikirlərə yalnız nadan və şəriətdən xəbərsizlər düşürlər ki, ürəklərini İslama Allah və Peyğəmbərdən çox yandığını güman etmişlər. Halbuki bu işin özü tamamilə şər, fəsaddır və onun və belə nadanların İslam üçün təhlükəsi düşmənlərin təhlükəsindən az deyildir.

TÖVRİYƏ” NƏDİR?

Zahirindən uyğun məna başa düşülüb, danışanın başqa məqsəd güddüyünü bildirən ifadəyə “tövriyə” deyilir. Fəqihlər arasındakı məlum nəzərə görə, yalanın rəva görülən zəruri hallarında gərək “tövriyə”dən istifadə edilsin və “tövriyə” mümkün olduğu təqdirdə aşkar yalana yol verilməsin.

Bəzi əhli-sünnə alimlərinin nəzərlərindən belə başa düşülür ki, onların arasında da bu qayda mövcuddur.

“Tövriyə”ni belə də mənalandırırlar: “Tövriyə odur ki, insan dediyi sözün uyğun mənasını nəzərdə tutsun, lakin onu elə desin ki, qarşı tərəf (eşidən kəs) onun başqa mənasını başa düşsün. Bununla da danışan kəs öz məqsədinə çatır və o, sözün uyğun mənasını seçdiyi halda, müxatəb başqa mənaya yönəlir. Məsələn, bir kəsdən “İslam Peyğəmbərinin (s) canişini kim idi?” – deyə soruşduqda, o, belə cavab verir: “Mən bintuhu fi beytihi.” (Qızı evində olan kəs!) Bunu eşidən kəs qızı Peyğəmbər (s)-in evində olan kəsin canişin olduğunu başa düşür. Halbuki cavab verən şəxsin məqsədi Peyğəmbər (s)-in qızının onun evində olan kəsin canişin olmasıdır.

“TÖVRİYƏ” YALAN SAYILIRMI VƏ ONDAN MÜSTƏSNA HALLARDAN BAŞQA ZAMANLARDA DA İSTİFADƏ ETMƏK OLARMI?

Burada əhəmiyyət kəsb edən məsələ “tövriyə”nin yalana xas olan ölçüləri aşıb-aşmamasını aydınlaşdırmaqdır.

Ümumiyyətlə, bu məsələ ilə bağlı üç nəzər mövcuddur:

1. Bəzi alimlərə görə, “tövriyə” əsla yalan sayılmadığından zərurət zamanı da danışıqda yalana yol verilməmişdir.

Bu nəzərin tərəfdarları onu belə əsaslandırırlar: “Sözün yalan və ya doğruluğunda meyar danışan kəsin məqsədi və nəzərdə tutduğu mənadır. Buna əsasən, danışanın sözü ilə məqsədi uyğun gəlirsə, sözü də doğru olacaq, hərçənd, qarşı tərəf onu başqa cür anlamış olsun. Çünki danışanın msəqsədini başa düşməkdə yol verilən səhvin sözün yalan və ya doğruluğuna heç bir təsiri yoxdur. Bütpərəstlərin müqabilində həzrət İbrahimin (ə) “Bəl fəələhu kəbiruhum haza, fəs`əluhum in kanu yəntiqun!” (Bəlkə onların bu böyüyü bunu etmişdir. Əgər danışa bilirlərsə, özlərindən soruşun!)  və həzrət Yusifin (ə) carçısının “İnnəkum ləsariqun!” (Ey karvan əhli, siz, həqiqətən, oğrusunuz!)  – dedikləri sözlərini yozan müxtəlif rəvayətlər də “tövriyə”nin yalan sayılmadığını sübut edir.

2. Mərhum Mühəqqiq Qummi kimi bəzi alimlərin nəzərinə görə isə “tövriyə”nin yalan sayılmamağında meyar danışanın məqsədi və nəzərdə tutduğu məzmun deyil, onun zahiri mənasıdır.

3. Amma Qəzali kimi bəzilərinin kəlamlarından belə başa düşülür ki, “tövriyə” yalanın qisimlərindən biridir, lakin onun qəbahət və fəsadı adi yalandan azdır.

Ola bilsin, üçüncü qrupun bu nəzəri sırf yalandan fərqli olaraq “tövriyə” zamanı danışanın yalan söyləmək fikrində olmadığından irəli gəlmişdir ki, bu da onun qəbahət və fəsadını nisbətən azaldır.

TÖVRİYƏ” HAQQINDA YENİ İZAH

Burada zərif bir məsələyə diqqət yetirməklə mövcud mübahisə aradan qalxa bilər və o da budur ki, “tövriyə” hər bir hala aid deyil, söz və kəlamın zatən iki (və daha çox) məna daşıdığı yerlərə məxsusdur; belə ki, danışıq zamanı dinləyən şəxs iki mənadan birini başa düşür. Məsələn, Yusifin (ə) carçısının o həzrətin qardaşlarına dediyi “İnnəkum ləsariqun!” (Ey karvan əhli, siz, həqiqətən, oğrusunuz!) – ibarənin ilk mənası odur ki, siz hal-hazırda oğurluq etmisiniz və lakin carçı onların keçmişdə Yusifi (ə) atasından oğurladıqlarını nəzərdə tuturdu. Bu isə cümlənin zahirən başa düşülməyən digər mənasıdır. Yaxud bir nəfərdən “bu libası sizə filankəsmi hədiyyə edib?” – deyə soruşulduqda, o, belə cavab verir: “Allah ona uzun ömür versin!” Halbuki ona libası hədiyyə edən kəs başqası imiş.

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

12 Kasım 2012 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2379

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Düz danışmaqğın təsirləri

İctimai nöqteyi-nəzərdən düz danışmaq və doğruluq insana cəmiyyətdə inam və etimad qazandırır. Bildiyimiz kimi, bəşəriyyətin bütün elmi, texnoloji və iqtisadi tərəqqiləri onların həyat sistemi, yəni ictimai yaşayışının nailiyyətləridir. Lakin ictimai həyatın əsasını təşkil edən həmkarlıq və səmimi ünsiyyət onların bir-birlərinə qarşı inam və etimadlarından doğur. Əks təqdirdə, həyat problemlər, qalmaqallar, narahatlıqlar, ağrı-acılar və vəfasızlıqlarla üzləşəcək.

Məlum olduğu üzrə, inam və etimadı qazanmaqda doğruluq və düz danışmaq mühüm rol ifa edir və onun qorxulu düşməni isə yalandır. Məsələn, iqtisadiyyatda əmtəə və məhsulların təbliğində gedən yalan, şişirtmə reklamlar, sözsüz, alıcı kütləsinin rəğbətini qazanmayacaq. Hakim orqanların yalan məlumatları onların doğru vəd və təkliflərini də şübhə altına alacaq və xalqın etimadını qazanmayacaqlar. Yalanın elmi ocaqlara nüfuzu da, sözsüz, alim, müəllim və tələbə sinifləri arasındakı etimadı azaldacaq, elmi-tədqiqi işlərdə birtərəflilik hökm sürəcək və qiymətli həmkarlıq işlərinə son qoyulacaq. O təbəqələr arasında yalan isə xəyanətdir.

YALAN – GÜNAHLARIN MƏNŞƏYİ

Hədislərə əsasən, düz danışmaq və doğruluq insanın əməllərini saflaşdırır, yalan isə onu günahlara çəkir. Mümkündür, bəziləri düz danışmaq və yalanın insanın əməl və rəftarında təsirini dərk etməsin. Bununla əlaqədar bir məsələni araşdırmağı lazım bilirəm. Lakin əvvəlcə Əhli-beyt imamlarından nəql olunan hədislərə toxunmaq istəyirəm. İmam Əli (ə) buyurmuşdur:

اَلصِّدْقُ يَهْدِي اِلَى الْبِرِّ وَالْبِرُّ يَدْعُوا اِلَى الْجَنَّةِ

“Düz danışmaq (insanları) yaxşılığa yönəldir, yaxşılıq da behiştə çağırır.”

İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur:

اِذا صَدَقَ الْعَبْدُ قالَ اللهُ: صَدَقَ وَ بَرَّ، وَ اِذا كَذِبَ قالَ اللهُ كَذِبَ وَ فَجَرَ

“Bəndə düz danışdıqda, Allah-taala “O düz danışdı və yaxşı iş gördü!”, yalan danışdıqda isə “O, yalan danışdı və pis iş gördü!” – buyurar.”

İmam Həsən Əskəri (ə) buyurmuşdur:

جُعِلَتِْ الْخَبائِثُ كُلُها فِي بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتاحُها اَلْكِذْبُ

“Bütün çirkinliklər bir evdə toplanıb və açarı da yalandır.”

Bu hədisdən ayıdn başa düşülür ki, yalan bütün günah və çirkinliklərin mənşəyidir. Aşağıda insanın əməlində düz danışmağın və yalanın təsirlərini qeyd edirik:

1. Yalan nifaq və ikiüzlülük əlamətidir. Düz danışıqda dil və qəlb uzlaşdığı halda, yalan isə onları qarşı-qarşıya qoyur. İnsanın zahiri ilə batini arasındakı fərq də elə buradan başlanır və yalan danışan yavaş-yavaş nifaqa doğru yönəlir. Qurani-Kərimdə bu həqiqət belə açıqlanır:

فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُواْ اللّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُواْ يَكْذِبُونَ

“Allaha verdikləri vədə xilaf çıxdıqlarına və yalan danışdıqlarına görə (bu əməl) onların ürəyinə Allaha qovuşacaqları günə (qiyamət gününə) qədər nifaq saldı.”

2. Yalan çox vaxt günahlar üçün bir vasitə olur. Məsələn, oğru, xain, möhtəkir, vəfasız və qorxaq adamlar yalan danışmasalar əl-ayaqları bağlanar, işləri keçməz.

3. Özündənrazı, paxıl, xəbərçi, dünyagir və tamahkar şəxslər məqsədlərinə çatmaq üçün, adətən, yalana əl atır və bununla qarşı tərəfi camaatın gözündə kiçildir, özlərini böyük və alicənab kimi göstərir, xalq arasında təfriqə salırlar.

4. Düz danışanlar və bu xislətin sahibləri, adətən, günahlardan qorunmağa çalışırlar. Həmişə əyri və günah işlərin aqibətini düşünərək bir zaman rüsvay olacaqlarından qorxub, günaha əl uzatmırlar. Bununla da həmin xislət onlarda bir növ sipərə çevrilir.

5. Yalanlar çox vaxt insanı yalançılığa və digər günahlara sövq edir. Çünki yalan danışan şəxs xilaf və çirkin işini yozmaq üçün başqa-başqa yalanlara, yaxud yalanının üstü açılmamaq üçün digər xilaf əməllərə də əl atır.

Bunlar göstərir ki, həmişə düz danışmağı özünə vəzifə bilən insan yalan vasitəsilə baş verən bir çox günahlardan uzaq olur.

YALAN İMANLA UYĞUN GƏLMİR

Bir çox hədislərə əsasən, yalan imanla ziddir və yalançının nişanəsi imansızlığıdır. Bütün bu hədislər Qurani-Kərimə əsaslandırılıb. Belə ki, bir ayədə buyurulur:

إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَأُوْلـئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ

“Yalanı ancaq Allahın ayələrinə inanmayanlar uydururlar. Onlar əsl yalançılardır.”

Mümkündür, qeyd olunan “yəftəril-kəzibə” (yalan uydururlar) təbiri bilə-bilə yalan danışanlara aid olsun.

İndi isə rəvayətlərə nəzər salaq:

سُئِلَ رَسُولُ اللهِ (ص): يَكُونُ الْمُؤْمِنُ جَباباً؟ قالَ: نَعَم. قِيلَ: وَ يَكُونُ بَخِيلاً؟ قالَ: نَعَمْ. قِيلَك وَ يَكُونُ كَذّاباً؟ قالَ: لا

1. Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-dən “Mömin qorxaq ola bilərmi?” – deyə soruşulduqda, buyurdu: “Bəli!” Soruşdular: “Paxıl da ola bilərmi?” Buyurdu: “Bəli!” Yenə soruşdular: “Yalançı necə?” Buyurdu: “Xeyr!”

2. Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur:

لا يَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْاِيمانِ حَتّى يَتْرُكَ الْكِذْبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّهُ

“İnsan yalanı – istər ciddi, istərsə də zarafat olsun – tərk etməyincə, imanın dadını duymaz.”

3. Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur:

جانِبُوا الْكِذْبَ فَاِنَّهُ مُجانِبُ الْاِيمانِ

“Yalandan çəkinin ki, o, imana qarşıdır.”

Bu bir neçə hədisdən məlum olur ki, möminlər yalandan çəkinir və imanla yalan bir yerə yığışmır. Buradan belə nəticə çıxarırıq ki, yalan insanın qəlbinə qaralıq gətirir və yalançı kəs özünü başqaları ilə müqayisə edərək dinə dəvəti asanlıqla qəbul etmir. Belə ki, onlar kiçik və dəyərsiz məsələlərə görə yalan danışdıqları üçün başqalarının mühüm sözlərinə də inanmırlar. Belələri hətta möminlərin cərgəsinə də qoşula bilər, lakin qəlblərinin şəkk və tərəddüddən yaxa qurtarması mümkün deyildir. Əlbəttə, bu, hədislərin ibarəsi ilə desək, “kəzzab”lara (əsl yalançılara) aiddir. Buna əks olaraq düz danışanlar, adətən, tez inanır, özləri düz danışdıqları üçün eşitdikləri hər sözə əhəmiyyət verirlər. Yalançılar isə hər kəsə və hər şeyə qarşı ya bədbindirlər, ya da şübhə ilə yanaşırlar. Belə isə heç onlarda iman hissi möhkəmlənə bilərmi? Tarix də göstərir ki, çox vaxt münafiq, azğın və yalançılar ilahi peyğəmbərlərə iftira yaxırmış, onları yalançı hesab edirmişlər.

Başqaları ilə özünü müqayisə hissi insanda psixi bir hal olub, bəzən bir çox işlərin həllinə yol açır. Məsələn, çox vaxt canilər, oğrular, xainlər qeyri-adi hərəkətləri ilə başqalarını xəbərdar edirlər. Öz batinlərindən xəbərdar olduqları üçün başqaları ilə müqayisə zamanı özlərini gizlətməyə çalışır və nəhayət, qeyri-adi hərəkətləri ilə diqqəti özlərinə cəlb edirlər.

YALAN İNSANI DƏYƏRDƏN SALIR

Yalançı elə təsəvvür edir ki, boyun qaçırdığı vəzifələrini cürbəcür hiylələrlə yoza biləcək. Belələri üçün əhd-peymanı pozmaq, fürsəti əldən vermək, vəzifəyə əməl etməmək və s. çox asandır. Çünki bir sıra saxta üzrlərlə məsələni sadələşdirib, məsuliyyətdən danışaraq özünü suçsuz qələmə verəcək. Lakin doğruluq və düz danışmağı seçənlər bunun əksinə olaraq heç vaxt səhlənkarlığa yol vermir, özlərini dəyər və qiymətdən salmırlar.

YALANÇI ÖZÜNƏ DƏ İNANMIR

Yalançılar ətrafdakılara inanmadıqları kimi, bəzən özlərinə də etibar etmirlər. Həqiqətdə onlar hər şeyə, hətta öz iradə və bacarıqlarına biganədirlər, həyatda çətinliklərlə üzləşməkdən qorxurlar. İmam Əmirəlmöminin Əlinin (ə) “Nəhcül-bəlağə”nin “qısa kəlamlar” bölümündə belə bir buyruğu var:

اِيّاكَ وَ مُصادَقَةَ الْكِذّابِ فَاِنَّهُ كَاالسَّرابِ! يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْعَبِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَرِيبَ

“Yalançı ilə dostluqdan çəkin ki, o, ilğıma bənzəyir; sənə uzağı yaxın, yaxını isə uzaq göstərər.”

Bu məsələ, yəni həqiqəti əksinə göstərmə yalançılarla oturub-duranlara nisbət verilsə də, ona adət nəticəsində yalançıların özünə də keçir və onlar hər həqiqət və gerçəkliyə şəkk edirlər. Bu isə insanın öz vicdanından ayrıldığı ən dərdli haldır.

YALANIN MƏNŞƏYİ

Öncə işarə etdiyimiz kimi, yalan, psixi zəifliyin nişanəsidir. Bəzən insanın yoxsulluğu kimlərinsə onun ətrafından dağılması, hər hansı məqam və mövqeni əldən verməsi qorxusu onu yalana vadar edir və bura mal-dövlət, məqam, vəzifə və mənafe hissləri də daxildir. Bəzən şiddətli təəssübkeşlik, ifrat dərəcədə sevgi və məhəbbət, kin-küdurət və nifrət də yalana bais olur, insan istədiyi kəsin xeyrinə, yaxud nifrət etdiyi kəsin zərərinə olaraq həqiqəti gizlədir. Hətta özlərini müxtəlif yanlış ifadələrlə böyük, elmli və bilikli göstərənləri də buna misal göstərmək olar.

Həqiqətdə yalana bais olan bu mənfi sifətlər daxili-ruhi acizlik və imanın zəiyfliyindən irəli gəlir. Özünə inanmayan ruhən zəif kəslər hər hansı məqsədə nail olmaq və ya zərərdən yaxa qurtarmaq üçün yalana və xəyanətə əl atırlar. Şücaətli, mətanətli və iradəli kəslər isə öz mənəvi qürurlarına sığınır, uğur və müvəffəqiyyətləri bunda görürlər. Allahın yenilməz qüdrət və qüvvəsinə kamil iman gətirənlər bütün nemət, bərəkət, uğur və müvəffəqiyyəti Onunku bilir, Onun bütün qüdrətlərdən üstün olan himayəsinə arxalanaraq mənfəət əldə etmək, yaxud zərəri aradan qaldırmaq üçün yalana lüzum görmürlər.

Bəzən də yalanın pis təsirləri və doğruluğun əhəmiyyəti unudulduqda, yaxud ailə ocağını dağıdan və sağlam ictimai həyatı pozan mühit hakim kəsildikdə, insanda bu rəzil sifət kök atır.

Yalan danışmağa bais olan amillərindən biri də insanın öz şəxsiyyətinə həqarət hissidir. Bu hissə giriftar olan, bəzən yalan danışmaqla onu aradan qaldırmaq fikrinə düşür.

YALANIN MÜALİCƏSİ

Yalan doğuran amillərə diqqət yetirməklə, onun müalicəsi yolu da aydın olacaq. Ümumiyyətlə, onun müalicəsi üçün aşağıdakı üsullar məsləhət görülür:

1. Hər şeydən öncə bu xəstəliyə düçar olanlara onun acınacaqlı aqibətini, maddi-mənəvi, fərdi-ictimai təsirlərini anlatmaq, Quran ayələri, din rəhbərləri və alimlərin kəlamları əsasında yalanın cüzi mənfəətləri müqabilində aqibətin bada verilməsini düzgün müqayisə etmək lazımdır. Həmçinin onlara yalanın bəzən insana verdiyi xeyrinin ani və keçici olması başa salınmalıdır. Çünki cəmiyyətdə insana qarşı etimad və inamdan böyük sərmayə yoxdur və onun böyük düşməni isə yalandır.

Bəziləri elə təsəvvür edir ki, yalanın üstünün açılmaması ilə inam və etimadı qorumaq olar. Bu da yanlış fikirdir və gec-tez yalanın üstü açılır. Buradakı sirri belə izah etmək olar: xarici aləmdə hər bir hadisə zaman, məkan, insanlar və digər əşyalarla əlaqədar baş verir. Amma xaricdə mövcud olmayan hadisənin müəyyən danışıqla icadı isə bütün əlaqə və bağlılıqlardan kənar surəti deməkdir. Hətta çox zirək və diqqətli olub, əlavə neçə yalanı artırmaqla, əsl yalanla hadisələr arasında əlaqə yaratmaq fikrinə düşülsə də, heç vaxt həqiqi əlaqələrin yerini doldurmaq olmaz. Ona görə də çox vaxt yalançılar neçə sualdan sonra çıxış yolu tapa bilməyib, aciz qalırlar. Məsələn, imam Əlinin (ə) bir cavanla əlaqədar yürütdüyü hökmünə diqqət yetirək. O cavanın atası mal-dövlətini götürüb, bir neçə nəfərlə birlikdə səfərə çıxmışdı. Səfərdən qayıdarkən yoldaşları onun öldüyünü iddia etdilər. Halbuki müttəhimlər onun qatilləri idilər. İmam Əli (ə) cüzi məsələlərə toxunaraq cavanın atasının xəstəliyi, ölümü, kəfən və dəfni haqda müxtəlif suallar soruşur və onlar rüsvay olurlar. Çünki onlar cavanın atasının xəstəlik nəticəsində öldüyü fikri ilə əlbir olmuşdular. Amma onların onun harada, hansı saat və hansı gündə vəfat etdiyi, kimin ona qüsl verdiyi, kəfənlədiyi, namaz qıldığı və s. uyğun gəlməyən cavabları həqiqəti aşkar etdi.

Yalan danışan nə qədər mahir olsa belə, sadə bir təhqiqatla yalanlarının üstü açıla bilər. Bir də ki, insanın yalanlarındakı saxta bağlılıqların bir həqiqəti olmadığından və onları düzgün yadında saxlaya bilmədiyindən müəyyən zamandan sonra ondan soruşulduqda, çaşaraq bir-birinə zidd cavablar verir ki, bu da yalanın üstünün açılmasına kömək edən digər bir amildir. “Yalançının yaddaşı olmaz!” fikri də, məhz bunu sübut edir, yəni insanın yaddaşı nə qədər güclü olsa da, yenə belə bir halda dizə çökür!

2. Şəxsiyyətvermə: yalanın müalicəsi ilə bağlı ən təsirli üsullardan biri insanda şəxsiyyət hissini yaratmaqdır. Bildiyimiz kimi, adətən, yalan ruhi-psixi amil kimi, özünü göstərən şəxsiyyətsizlik və həqarət hissindən doğur. Həqiqətdə yalan həmin hissi dəf etmək üçün bir növ vasitə olur.

Əgər yalana adət edənlər daxildə daha üstün qüvvə və istedadlara malik olduqlarını, eləcə də onları inkişaf etdirməklə dəyər və şəxsiyətlərinin ucaldığını hiss edərlərsə, daha saxta şəxsiyyətə görə yalana əl atmayacaqlar. Onlara başa salmaq lazımdır ki, sadiq insanın əxlaqi səciyyələrlə qazandığı etimad və ictimai dəyəri bütün dəyərlərin fövqündə durur və heç bir maddi gəliri “ictimai şəxsiyyət” adlı böyük mənəvi sərmayə ilə müqayisə etmək olmaz. Onlar bu böyük sərmayə ilə digər maddi imkanlara da malik ola bilərlər. Belə insanlar həm xalqın nəzərində başıucadırlar, həm də Allah dərgahında peyğəmbərlər və şəhidlərin məqamına yüksəlirlər. Qurani-Kərimdə düz danışanların məqamı peyğəmbər və Haqq yolunda şəhid olanlarla eyni qeyd olunur. Məsələn, bir ayədə buyurulur:

وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَـئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَـئِكَ رَفِيقًا

“Allaha və Peyğəmbərə itaət edənlər (axirətdə) Allahın nemət verdiyi peyğəmbərlər, siddiqlər (düz danışanlar), şəhidlər və əməlisalehlərlə bir yerdə olacaqlar. Onlar necə də gözəl yoldaşlardır.”

Lüğət alimi Rağib İsfahani “Müfrədat” kitabında “siddiq” sözü üçün neçə məna qeyd etmişdir:

a) sırf düz danışanlar;

b) heç vaxt yalan danışmayanlar;

s) sözü və əqidəsində doğru olanlar (onların doğruluğunu əməlləri təsdiqləyir).

3. Yalana adət edənlərdə Allaha imanın əsaslarını gücləndirmək, onlara Allahın qüdrətinin hədsizliyi və bütün çətinliklərin həllinə qadir olduğunu, yalançı şəxsdə isə imanın zəif olduğunu başa salmaq lazımdır.

Düz danışanlar hər bir hadisədə Allaha söykənir və güvənir, yalançılar isə belə hallarda tək-tənha qalırlar.

4. Yalanın səbəblərini – tamah, qorxu, xudbinlik, təəssübkeşlik, ədavət və s. kimi əxlaqi natarazlıqların əsaslarını qırmaq lazımdır ki, onlarda bu rəzil sifət inkişaf etməsin.

5. Onların ətraf mühitini yalançılardan təmizləmək lazımdır ki, təsir altına düşməsinlər.

Bu məsələ böyük əhəmiyyət daşıyır və İslamın tərbiyəvi göstərişlərində özünəməxsus yer tutur. İmam Əli (ə) buyurur:

لا يَصْلُحُ الْكَذِبُ جِدُّ وَلا هَزْلٌ وَلا اَنْ يَعِدَ اَحَدُكُمْ صَبِيَّهُ ثُمَّ لا يَفِي لَهُ

“Yalan danışmaq caiz deyil; istər ciddi olsun, istərsə də zarafat. Həmçinin sizin öz övladlarınıza verdiyiniz vədinizə vəfa etməməyiniz də yaxşı deyildir.”

Demək, ata-ana (övladlarına verdiyi kiçik vədələrdə belə) düz danışmağa adət etsələr, övladları da yalan danışmaz.

ardı var ...

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

07 Kasım 2012 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2117

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Düz danışmağın təsirləri

İctimai nöqteyi-nəzərdən düz danışmaq və doğruluq insana cəmiyyətdə inam və etimad qazandırır. Bildiyimiz kimi, bəşəriyyətin bütün elmi, texnoloji və iqtisadi tərəqqiləri onların həyat sistemi, yəni ictimai yaşayışının nailiyyətləridir. Lakin ictimai həyatın əsasını təşkil edən həmkarlıq və səmimi ünsiyyət onların bir-birlərinə qarşı inam və etimadlarından doğur. Əks təqdirdə, həyat problemlər, qalmaqallar, narahatlıqlar, ağrı-acılar və vəfasızlıqlarla üzləşəcək.

Məlum olduğu üzrə, inam və etimadı qazanmaqda doğruluq və düz danışmaq mühüm rol ifa edir və onun qorxulu düşməni isə yalandır. Məsələn, iqtisadiyyatda əmtəə və məhsulların təbliğində gedən yalan, şişirtmə reklamlar, sözsüz, alıcı kütləsinin rəğbətini qazanmayacaq. Hakim orqanların yalan məlumatları onların doğru vəd və təkliflərini də şübhə altına alacaq və xalqın etimadını qazanmayacaqlar. Yalanın elmi ocaqlara nüfuzu da, sözsüz, alim, müəllim və tələbə sinifləri arasındakı etimadı azaldacaq, elmi-tədqiqi işlərdə birtərəflilik hökm sürəcək və qiymətli həmkarlıq işlərinə son qoyulacaq. O təbəqələr arasında yalan isə xəyanətdir.

YALAN – GÜNAHLARIN MƏNŞƏYİ

Hədislərə əsasən, düz danışmaq və doğruluq insanın əməllərini saflaşdırır, yalan isə onu günahlara çəkir. Mümkündür, bəziləri düz danışmaq və yalanın insanın əməl və rəftarında təsirini dərk etməsin. Bununla əlaqədar bir məsələni araşdırmağı lazım bilirəm. Lakin əvvəlcə Əhli-beyt imamlarından nəql olunan hədislərə toxunmaq istəyirəm. İmam Əli (ə) buyurmuşdur:

اَلصِّدْقُ يَهْدِي اِلَى الْبِرِّ وَالْبِرُّ يَدْعُوا اِلَى الْجَنَّةِ

“Düz danışmaq (insanları) yaxşılığa yönəldir, yaxşılıq da behiştə çağırır.”

İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur:

اِذا صَدَقَ الْعَبْدُ قالَ اللهُ: صَدَقَ وَ بَرَّ، وَ اِذا كَذِبَ قالَ اللهُ كَذِبَ وَ فَجَرَ

“Bəndə düz danışdıqda, Allah-taala “O düz danışdı və yaxşı iş gördü!”, yalan danışdıqda isə “O, yalan danışdı və pis iş gördü!” – buyurar.”

İmam Həsən Əskəri (ə) buyurmuşdur:

جُعِلَتْ الْخَبائِثُ كُلُها فِي بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتاحُها اَلْكِذْبُ

“Bütün çirkinliklər bir evdə toplanıb və açarı da yalandır.”

Bu hədisdən ayıdn başa düşülür ki, yalan bütün günah və çirkinliklərin mənşəyidir. Aşağıda insanın əməlində düz danışmağın və yalanın təsirlərini qeyd edirik:

1. Yalan nifaq və ikiüzlülük əlamətidir. Düz danışıqda dil və qəlb uzlaşdığı halda, yalan isə onları qarşı-qarşıya qoyur. İnsanın zahiri ilə batini arasındakı fərq də elə buradan başlanır və yalan danışan yavaş-yavaş nifaqa doğru yönəlir. Qurani-Kərimdə bu həqiqət belə açıqlanır:

فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُواْ اللّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُواْ يَكْذِبُونَ

“Allaha verdikləri vədə xilaf çıxdıqlarına və yalan danışdıqlarına görə (bu əməl) onların ürəyinə Allaha qovuşacaqları günə (qiyamət gününə) qədər nifaq saldı.”

2. Yalan çox vaxt günahlar üçün bir vasitə olur. Məsələn, oğru, xain, möhtəkir, vəfasız və qorxaq adamlar yalan danışmasalar əl-ayaqları bağlanar, işləri keçməz.

3. Özündənrazı, paxıl, xəbərçi, dünyagir və tamahkar şəxslər məqsədlərinə çatmaq üçün, adətən, yalana əl atır və bununla qarşı tərəfi camaatın gözündə kiçildir, özlərini böyük və alicənab kimi göstərir, xalq arasında təfriqə salırlar.

4. Düz danışanlar və bu xislətin sahibləri, adətən, günahlardan qorunmağa çalışırlar. Həmişə əyri və günah işlərin aqibətini düşünərək bir zaman rüsvay olacaqlarından qorxub, günaha əl uzatmırlar. Bununla da həmin xislət onlarda bir növ sipərə çevrilir.

5. Yalanlar çox vaxt insanı yalançılığa və digər günahlara sövq edir. Çünki yalan danışan şəxs xilaf və çirkin işini yozmaq üçün başqa-başqa yalanlara, yaxud yalanının üstü açılmamaq üçün digər xilaf əməllərə də əl atır.

Bunlar göstərir ki, həmişə düz danışmağı özünə vəzifə bilən insan yalan vasitəsilə baş verən bir çox günahlardan uzaq olur.

YALAN İMANLA UYĞUN GƏLMİR

Bir çox hədislərə əsasən, yalan imanla ziddir və yalançının nişanəsi imansızlığıdır. Bütün bu hədislər Qurani-Kərimə əsaslandırılıb. Belə ki, bir ayədə buyurulur:

إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَأُوْلـئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ

“Yalanı ancaq Allahın ayələrinə inanmayanlar uydururlar. Onlar əsl yalançılardır.”

Mümkündür, qeyd olunan “yəftəril-kəzibə” (yalan uydururlar) təbiri bilə-bilə yalan danışanlara aid olsun.

İndi isə rəvayətlərə nəzər salaq:

سُئِلَ رَسُولُ اللهِ (ص): يَكُونُ الْمُؤْمِنُ جَباباً؟ قالَ: نَعَم. قِيلَ: وَ يَكُونُ بَخِيلاً؟ قالَ: نَعَمْ. قِيلَك وَ يَكُونُ كَذّاباً؟ قالَ: لا

1. Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-dən “Mömin qorxaq ola bilərmi?” – deyə soruşulduqda, buyurdu: “Bəli!” Soruşdular: “Paxıl da ola bilərmi?” Buyurdu: “Bəli!” Yenə soruşdular: “Yalançı necə?” Buyurdu: “Xeyr!”

2. Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur:

لا يَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْاِيمانِ حَتّى يَتْرُكَ الْكِذْبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّهُ

“İnsan yalanı – istər ciddi, istərsə də zarafat olsun – tərk etməyincə, imanın dadını duymaz.”

3. Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur:

جانِبُوا الْكِذْبَ فَاِنَّهُ مُجانِبُ الْاِيمانِ

“Yalandan çəkinin ki, o, imana qarşıdır.”

Bu bir neçə hədisdən məlum olur ki, möminlər yalandan çəkinir və imanla yalan bir yerə yığışmır. Buradan belə nəticə çıxarırıq ki, yalan insanın qəlbinə qaralıq gətirir və yalançı kəs özünü başqaları ilə müqayisə edərək dinə dəvəti asanlıqla qəbul etmir. Belə ki, onlar kiçik və dəyərsiz məsələlərə görə yalan danışdıqları üçün başqalarının mühüm sözlərinə də inanmırlar. Belələri hətta möminlərin cərgəsinə də qoşula bilər, lakin qəlblərinin şəkk və tərəddüddən yaxa qurtarması mümkün deyildir. Əlbəttə, bu, hədislərin ibarəsi ilə desək, “kəzzab”lara (əsl yalançılara) aiddir. Buna əks olaraq düz danışanlar, adətən, tez inanır, özləri düz danışdıqları üçün eşitdikləri hər sözə əhəmiyyət verirlər. Yalançılar isə hər kəsə və hər şeyə qarşı ya bədbindirlər, ya da şübhə ilə yanaşırlar. Belə isə heç onlarda iman hissi möhkəmlənə bilərmi? Tarix də göstərir ki, çox vaxt münafiq, azğın və yalançılar ilahi peyğəmbərlərə iftira yaxırmış, onları yalançı hesab edirmişlər.

Başqaları ilə özünü müqayisə hissi insanda psixi bir hal olub, bəzən bir çox işlərin həllinə yol açır. Məsələn, çox vaxt canilər, oğrular, xainlər qeyri-adi hərəkətləri ilə başqalarını xəbərdar edirlər. Öz batinlərindən xəbərdar olduqları üçün başqaları ilə müqayisə zamanı özlərini gizlətməyə çalışır və nəhayət, qeyri-adi hərəkətləri ilə diqqəti özlərinə cəlb edirlər.

YALAN İNSANI DƏYƏRDƏN SALIR

Yalançı elə təsəvvür edir ki, boyun qaçırdığı vəzifələrini cürbəcür hiylələrlə yoza biləcək. Belələri üçün əhd-peymanı pozmaq, fürsəti əldən vermək, vəzifəyə əməl etməmək və s. çox asandır. Çünki bir sıra saxta üzrlərlə məsələni sadələşdirib, məsuliyyətdən danışaraq özünü suçsuz qələmə verəcək. Lakin doğruluq və düz danışmağı seçənlər bunun əksinə olaraq heç vaxt səhlənkarlığa yol vermir, özlərini dəyər və qiymətdən salmırlar.

YALANÇI ÖZÜNƏ DƏ İNANMIR

Yalançılar ətrafdakılara inanmadıqları kimi, bəzən özlərinə də etibar etmirlər. Həqiqətdə onlar hər şeyə, hətta öz iradə və bacarıqlarına biganədirlər, həyatda çətinliklərlə üzləşməkdən qorxurlar. İmam Əmirəlmöminin Əlinin (ə) “Nəhcül-bəlağə”nin “qısa kəlamlar” bölümündə belə bir buyruğu var:

اِيّاكَ وَ مُصادَقَةَ الْكِذّابِ فَاِنَّهُ كَاالسَّرابِ! يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْعَبِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَرِيبَ

“Yalançı ilə dostluqdan çəkin ki, o, ilğıma bənzəyir; sənə uzağı yaxın, yaxını isə uzaq göstərər.”

Bu məsələ, yəni həqiqəti əksinə göstərmə yalançılarla oturub-duranlara nisbət verilsə də, ona adət nəticəsində yalançıların özünə də keçir və onlar hər həqiqət və gerçəkliyə şəkk edirlər. Bu isə insanın öz vicdanından ayrıldığı ən dərdli haldır.

ardı var...

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

06 Kasım 2012 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 2139

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Sənin "İsmayıl"ın kimdir? Nədir?

İndi Minadasan. İbrahimsən və İsmayılını Qurbangaha gətirmisən.

Şeytan arxancadır. Bəlkə də səndən öndədir. O hər tərəfdədir.

Deyir: Hicabı qadğan edirlər. Etsinlər! Kimsə hicabını açır. Qoy açsın! Azan səsini kəsirlər. Qoy kəssinlər! Hüseyn-Hüseyn sədasını içinə sal deyirlər. Desinlər! Ay Hacı, ay molla, ay tələbə, ay mömin sənin nəyinə lazım axı belə boş şeylər üçün heyfislənəsən?! Məbada dil olub dillənəsən! Sonra da üzü zindana sarı yellənəsən! Sənə lazımdı dinməyəsən! Buna qarşılıq muzd alasan, yiyəsən, piylənəsən! Olmasın ki, belə şeylərə etiraz edib dəyənəklənəsən! Sən gərək etiraz edib dəyənək yeyənlərə də ağız büzəsən! Bunların şənini İslamdan uzaq biləsən! Beş günlük dünya üçün dinə, dindara xəyanət edəsən!

Hımmm. Deyən kor şeytan düz deyir axı! Mənim vəzifəm namazdı, minbərdi, moizədi və bəs. Durub hakimiyyətə mən nə deyim və niyə deyim ki, sözüm olsun əbəs! Əgər məscidimi, mənbəri əlimdən alsalar, onda nə edim bəs?!

Ey nəfs! Deyəsən şeytanın kor gözünə də kül üfürə bilmədin!

Ey nəfs! Ey qoyun qurbanını qurbangaha gətirən!

Sən bu şeytana daş ata bilirsən?

Görəsən Allah adına Hacərini gözləri yaşlı qoya bilirsən?

Sən İsmayılını kəsə bilirsən?

Görəsən sənin İsmayılın kimdir? Nədir?

Məqamındır?

Minbərindir?

Partiyandır?

Müridlərindir?

Abırın, mövqeyin, şəxsiyyətin, vəzifən, peşən, evin, pulun, bağın, maşının, sevgilin, ailən, elmin, rütbən, ruhaniliyin, ad-sanın, geyimin, nam-nişanın, canın, cavanlığın, gözəlliyin? Kimdi? Hansıdı? ... nədir sənin qurbanlığın?

Mən hardan bilim? Bunu sən daha yaxşı bilirsən! Sən o kəsi, o şeyi və hər nə isə onu Minaya gətirməlisən və qurbanlıq üçün seçməlisən.

Mən sənə qurbanlıq seçməkdə kömək edə bilərəm. Mən sənə qurbanlığın nişanələrin deyə bilərəm:

Səni iman yolunda zəiflədən.

Getmək lazım olanda səni saxlayan, (dayanmaq lazım olanda səni hərəkətə keçirən).

Səni vəzifə və məsuliyyətini yerinə yetirməkdə şəkkə salan.

Səni özünə bağlayan və (iman yolunda) hərəkətdən saxlayan.

Səni özünə bağlayıb haqqın səsini eşitməyə qoymayan.

Səni həqiqəti etiraf etməyə qoymayan.

Səni (haqdan) qaçmağa vadar edən.

Səni özünə və nəfsinə bəraət qazanmaq üçün lazım olan bəhanələrə sürükləyən.

Səni özünə kor-koranə aşiq edən. Sevgisi səni haqqa kor edən.

Sən İbrahimsən və İsmayıla olan sevgin səni zəiflədir və İblisin oyuncağına çevirir.

Səni həyatın şərəf qülləsindən aşağı çəkən bir şey var. Sən onu əlindən verəcəyinə qorxursan. Bu qorxu İbrahim sayağı ələ gətirdiyin nailiyyətləri sənin əlindən çıxarır.

O kəs, o şey sənin İsmayılındır.

İbarihimin İsmayılı misalında bir şəxs, bir şey, bir hal, bir vəziyyət və ya bir zəif nöqtə.

Səndən ondan qorxursan. Qorxursan?!

İbrahimin İsmayılı oğlu idi!

İmam Hüseynin (ə) İsmayılı oğlu, qardaşı, bacısı, qızı, ailəsi, dostları, hətta südəmər balası idi!

Sən yenə də qorxursan?!

Qorxsan şərəf qülləsinə, İlahi kamala, Allah dostluğuna ucala bilməyəcəksən!

Allah dostluğuna ucala bilmək üçün İsmayılı kəsməlisən!

Sənin İsmayılın kimdir və nədir?! ... canın, malın, mənbərin, məscidin, müridlərin, partiyan ... kimin? Nəyin?

Qeyd: Bu yazı Doktor Əli Şəriətinin "Həcc" (əsərlər toplusu:6; səh. 145-146) kitabından iqtibas və əlavə ilə yazılmışdır.

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

31 Ekim 2012 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 1848

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Şübhəsiz, doğruluq və düz danışmaq (sözdə sadiqliq və əmanətdarlıq) sifətləri insan şəxsiyyətinin ən bariz nişanələridir. Bu iki sifətsiz heç kimə həqiqi insan adını vermək olmaz və hər ikisi də müştərək bir kökdən qaynaqlanır. Çünki düz danışmaq sözdə əmanətdarlıqdan başqa bir şey deyil və doğruluq da əməldə sədaqət deməkdir. Sonra qeyd edəcəyik ki, onların ictimai təsirləri də bir-birinə yaxındır. İslam rəhbərlərinin kəlamlarında “sidqul-hədis” (düz danışmaq) və “ədaul-əmanət” (əmanətdarlıq və doğruluq) birgə qeyd edilib. İnsanlar da adi söhbətlərində düz danışmaqla doğruluğu eyni mənada işlədirlər.

Qeyd etdiyimiz kimi, düz danışmaq və doğruluq insan şəxsiyyətinin səciyyəvi xassəsi kimi, onun təfəkkür yüksəkliyi və ruh saflığını büruzə verir. Düz danışanlar, adətən, şücaətli, arxayın, ixlaslı, tamahsız, yanlış təəssüblərdən, dostluq və düşmənçilikdə ifratdan uzaqdırlar. Çünki bunlar düz danışığın meyarı və onlarsız düzlüyü müəyyənləşdirmək çətindir. Yalan danışanlar isə, adətən, qorxaq, riyakar, tamahkar, inadkar, təəssübkeş olub, dostluq və ədavətdə ifarata varırlar.

Düz danışanlar həyatda qayda-qanunları pozmur, şəxsi mənafe güdmür, hiylə və ikiüzlülükdən uzaq olurlar. Çünki sədaqət və doğruluq bunların heç biri ilə uyğun gəlmir. Gələcək bəhslərdə (yalanın səbəblərində) qeyd edəcəyik ki, yalan həmin çirkin xislət və rəzilətlərin mənşəyidir. Bu baxımdan düz danışmağı bir sıra batini hisslərin kəşfində açara bənzətmək olar. Əhli-beytdən (ə) nəql olunan bəzi hədislərdə də düz danışmaq və doğruluq insanları tanımaq üçün meyar sayılmışdır. İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur:

لا تَنْظُرُوا اِلى طُولِ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَاِنَّ ذالِكَ شَيْءٌ قَدِ اعْتادَهُ فَلَوْ تَرَكَهُ اسْتَوْحَشَ لِذالِكَ، وَ لاكِنِ انْظُرُوا اِلى صِدْقِ حَدِيثِهِ وَ اَداءِ اَمانَتِهِ

“İnsanı səcdə və rükusunun uzunluğu ilə qiymətləndirmə! Ola bilər, bunu adət üzrə görsün və əgər onu tərk etsə, narahat olar. (Əksinə) onun düz danışığı və əmanətdarlığına bax!”

Qurani-Kərimdə buyurulur:

وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ

“Həqiqətən, onları (münafiqləri) danışıqlarından tanıyacaqsan.”

Ardı var ...

Ayrıntılar

İslam Məktəbi tarafından yazıldı.

Kategori: Əxlaq

12 Eylül 2012 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 1938

Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Bismilləhir-Rahmənir-Rahim!
İnsan əgər həqiqətən yaradılmış olduğu məqsədə çatmaq istəyirsə, Allahın məxluqatlar arasında seçilmiş bir varlığı kimi həqiqi kamillik zirvəsinə çatmaq istəyirsə, 4 əsas və fundamental suallar üzərində düşünməlidir. Bu sualları dəfələrlə təkrar etmişik, amma çox böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi üçün bir çox dəfə də təkrar edəcəyik. Haradan gəlmişik? Haradayıq? Hara gedirik? Və nə etməliyik? Bunlar bəşərin fundamental suallarıdır və şükürlər olsun Allaha ki, bu suallar üzərində düşünən insanların sayı günbəgün artmaqdadır.

Başqalarına nəsihət edən alimin cəhənnəmdə olması
Bugünkü söhbətimizin əsas mahiyyəti insanın öz elminə əməl etməsi barəsindədir. Bu dünyada az və ya çox, bütün insanlar hansısa elmi dərəcələrə çatırlar. Elmi dərəcələrə çatdıqdan sonra insanları da düz yola dəvət edib, pis işlərdən çəkindirirlər, amma özləri buna əməl etmirlər. Dünyanı dəyişdikdən sonra cənnət və cəhənnəm əhli arasında çox maraqlı dialoqlar baş verir. Bunlar haqqında bizə Qurani-Kərim və hədislər məlumat verir. Elə bu mövzuya işarə olaraq, İslam Peyğəmbərinin (s) özünün ən dəyərli səhabələrindən biri olan Əbuzər Qəffariyə etdiyi nəsihətə toxunmalıyıq. Həzrət Peyğəmbər (s) buyrur: «Ey Əbuzər! Qiyamət günü bir dəstə cənnət əhli, cəhənnəm əhlindən bəzilərini görüb soruşarlar: «Necə oldu ki, siz cəhənnəmə düşdünüz? Halbuki, biz sizin tərbiyənizin, elminizin bərəkəti sayəsində cənnətə düşmüşük». (Cəhənnəm əhli) cavabında deyər: «Biz başqalarını yaxşı əməllər görməyə dəvət edirdik, lakin özümüz öz dediklərimizə əməl etmirdik».
Buradan belə anlaşılır ki, həmin cəhənnəm əhli olanlar müəyyən qrup alim olub. Yəni bunlar bildiklərini söyləyiblər, başqalarını yaxşılıqlara dəvət ediblər, onları düz yola çəkiblər, hidayət olmaların səbəb olublar, onların dediklərinə insanlar əməl edib, onlar özləri isə əməl etməyiblər. Nəticədə bunların nəsihətlərini eşidib əməl edənlər Cənnətə düşüblər, amma bunlar onlara söyləmələrinə baxmayaraq, özləri əməl etmədikləri üçün Cəhənnəmə düşüblər.
Həzrət Peyğəmbər (s) davamında buyurur: “Cəhənnəmə düşən alimlər daha sonra buyurarlar: "Biz o kəslərdən olduq ki, sizi xeyir işə dəvət etdik, özümüz ona əməl etmədik””. Buradan aydın olur ki, insan bildiyi xeyir bir işi digərinə tövsiyə edirsə, kiməsə nəsihət verirsə, gərək ehtiyatlı olsun ki, özü də o dediyi məsələyə əməl etsin. İnsan ilk məlumatı aldıqca ona əməl etməlidir. Bunu sabaha saxlamamalıdır. Əgər sabaha saxlasa, nəticəsi bu olar ki, məlumatı zaman keçdikcə çoxalar, amma əməl ona mütənasib olmaz. Çox vaxt insanlar sual edirlər ki, biz namaza ilk əvvəl başladığımız vaxt namazımız bir başqa cür olur, amma illər keçdikdən sonra namaz o keyfiyyətdə deyil. Bu, nədən qaynaqlanır? Bunun səbəbi odur ki, o zaman nə miqdarda bilirdilər, o miqdarda əməl edirlər. Amma vaxt keçdikcə, bilikləri, məlumatları artdıqca əməlləri onun müqabilində çoxalmır. Nəticə də bu olur ki, insanın namazı əvvəlki keyfiyyətində qalmır.
Alimin məqamı
Diqqət edək ki, burada söhbət alimdən gedir. O alimdən ki, dinimiz onun məqamını son dərəcə uca edib. Dinimizin mübarək buyuruşlarında alimlərin yüksək statusu barədə dönə-dönə məlumat verilib. barədəİmam Əli (ə): «Alimlərlə yoldaşlıq et ki, ədəbin gözəlləşsin və nəfsin paklaşsın».
Məlum olur ki, alimlərlə ünsiyyət insanıb ədəbini inkişaf etdirməklə yanaşı, ruhunu da islah edir.
Loğmandan (ə) oğluna edilən nəsihətdə bildirilir: «Oğul! Alimlərlə otur-dur və onlarla diz-dizə otur! Çünki, Allah yerə göyün yağması ilə həyat bəxş etdiyi kimi qəlbləri də hikmət nuru ilə dirildir».
Allahın Peyğəmbərindən (s) gələn mübarək buyuruşda isə alimlərlə ünsiyyətin insana verdiyi faydalara və tərk etdiyi mənfiliklərə diqqət çəkilib: “Yalnız alimlərin hüzurunda oturun ki, onlar sizi beş şeydən beş şeyə: şəkk və tərəddüddən əminliyə, riyakarlıqdan saf niyyətə, dünyaya rəğbətdən dünyadan qaçmağa, təkəbbürdən təvazökarlığa və hiyləgərlikdən xeyirxahlığa dəvət edərlər”.
Yaxub digər buyuruşda İmam Əli (ə) bu kimi ünsiyyətlərin nəticələrindən agah edir: “Müdriklərə yoldaş ol ki, ağlın kamilləşsin, ruhun ucalsın və nadanlıq səndən köçüb getsin”.
Bu baxımdan, əməl etməyən alimin aqibəti barədə Allahın Peyğəmbərindən (s) çox ayıldıcı bir çatdırış var: “Qiyamət günü ən şiddətli əzabı dadacaq kəs - elmindən fayda görməyən alimdir”.
Allah cəmimizi bu cür aqibətdən amanda saxlasın!

Allahın haqq vədi
Qurani-Kərimdə göstərilən Qiyamət səhnələrindən biri də budur ki, Cənnət əhlinin bir dəstəsini bir qrup Cəhənnəm əhli ilə görüşdürəcəklər və bu iki dəstə bir-biri ilə söhbət edəcəklər. Quranda bu mövzuya işarə edən ayədəki «işraf» sözünə əsasən belə demək olar ki, Cənnət yuxarı, Cəhənnəm isə alçaq məkanda qərar tutmuşdur. Ona görə də Cənnət əhli onları yüksəkdən müşahidə edər. Quranın təbiri belədir ki, bəzən Cənnət əhli Cəhənnəm əhlindən söz soruşub, cavab alar. Bəzən də əksinə, Cəhənnəm əhli Cənnət əhlindən söz soruşub cavab alar.
Qurani-Kərimdə buyurulur: “Behişt əhli cəhənnəm əhlini səsləyib deyərlər ki, bizə (Peyğəmbərdən) verilmiş vədə (cənnətdə olacağımız dərəcə) doğru çıxdı. Sizə necə? Allahın sizə verdiyi vədə də doğru çıxdımı?” Onlar deyərlər: «Bəli (biz də öz haqqımıza çatdıq)». Bu zaman onların arasından bir nəfər nida edər: «Allah zalımlara lənət eləsin» («Əraf» surəsi, 14).
Yəni artıq o yerdə bunların imkanları olmur ki, əməllərini düzəldələr, haradan gəlmişik, haradayıq, hara gedirik və nə etməli kimi fundamental səciyyəli suallar ətrafında düşünələr. Bütün bunlara artıq fürsət olmur. Artıq onların ixtiyarında deyil ki, məscidə ayaq basıb namaz qılsınlar. Artıq öz ixtiyarları ilə tövbə edə bilmirlər. Çünki onlara verilən müddətdən istifadə etməyiblər. Burada Cənnət əhli demək istəyir ki, biz Allahın vəd etdiyi yüksək mükafatlara, kamillik zirvələrinə, müxtəlif savablara, əməllərimizin müqabilində müxtəlif kamillik dərəcələrinə - bunların hər birinə çatdıq. Cəhənnəm əhli də vəd olunmuş haqlarına çatdıqlarını bildirərlər.

Başqasına kömək edib özü suya yıxılan insan
İnsan nə etsə, özünə edir. Onun namaz qılmasından Allaha heç bir xeyir, mənfəət yoxdur. Namaz qılırsa, bunu özü üçün edir, qılmazsa, yenə də özü üçün edir. İbadət edər - öz səviyyəsini, insanlığını sübut edər, ibadət etməz - özünün tənəzzülə getməsinə səbəb olar. Yəni bu, bir yoldur ki, insan ixtiyarla onu seçməlidir. Vaxtında bu barədə düşünməsə, həmin o insanların vəziyyətinə düşər ki, Cənnət əhlinə cavabında belə buyururlar: “O cəzalar ki, bizə vəd olunmuşdu onlar doğru çıxdı”.
İslam Peyğəmbərinin (s) Əbuzərə (r.ə) etdiyi nəsihətdən bu nəticə çıxır ki, bu müddət ki, bizim hər birimizin əlində var, bu ömür ki, bizim hər birimizə verilib, bu cavanlıq ki, bizə verilib - bunlardan düzgün istifadə etmək lazımdır. Buna alimlər də, qeyri-alimlər də əməl etməlidirlər. Alimlər başqalarına dedikləri məsələlərə özləri də əməl etməlidirlər. Çünki biz Peyğəmbərin (s) nəsihətindən görürük ki, başqalarına nəsihət etməsinə baxmayaraq, elminə əməl etməyən alim cəhənnəmə düşəcək. Bu, ona bənzəyir ki, insan bir başqasına suya yıxılmasın deyə kömək edir, amma öz ayağı sürüşür və suya düşür. Və ya bu, ona bənzəyir ki, bir həkim daim başqalarına deyir ki, bu işləri görmə, əgər görsən, xəstələnərsən, amma özü həmin məsələlərə riayət etmir. Və bir gün gəlir ki, həmin həkim onun dediklərinə əməl edən insanların nicat tapdığını, xəstələnmədiyi görür, amma özü əməl etmədiyinə görə xəstəliyə yoluxub.

Əlimizdə olan real nemət - ömrümüzdür
Əlimizdə yeganə real nemət - ömürdür, bizim həyatımızdır. Bundan başqa nəyə sahibiksə, bu ömrə görə sahibik. Məsələn, birinin maşını var, ölsə, bu maşını olacaqmı? Əlbəttə olmayacaq. Birinin hündür mərtəbəli evi var, öləndən sonra ona qalacaqmı? Xeyr. Birinin sağlamlığı var, birinin cavanlığı var - hərənin bir neməti var. Bu nemətlərin hamısı bu ömrə, həyata bağlıdır. Biz bu səbəbdən görürük ki, Peyğəmbər (s) Əbuzərə (r.ə) buyurur: "Ey Əbuzər, sübh gözünü açdıqdan sonra özünü ümidləndirmə, özünə bu cür təlqin etmə ki, axşama çatacaqsan". Bununla Peyğəmbərimiz (s) demək istəyir ki, sübhünün qədrini bil. Bəlkə hansısa zəruri işlər görməlisən, tövbə etməlisən, bəlkə kiminsə qeybətini etmisən, halallıq almalısan, kiminsə qəlbini qırmısan, başqa bir günah etmisən, ruzi qazanmalısan və s. Odur ki, bu sübhündən istifadə et. Yəni sabah durduğun zaman səni Allaha yaxınlaşdıracaq hər bir işi gör. Bunu axşama saxlama, çünki sənə zəmanət verilməyib ki, sən axşama sağ-salamat çıxacaqsan. İnsan bu günə sahibdir, bu dəqiqəyə, bu ana sahibdir. Sabaha sahib deyil, indi əlində nə varsa, ona sahibdir.
Həzrət Peyğəmbər (s) nəsihətin davamında buyurur: "Axşam düşdüyü vaxt, özünə ümid vermə ki, sabaha çıxacaqsan". Peyğəmbərimiz (s) burada çatdırmaq istəyir ki, sən sübh çağı elə ancaq həmin sübhə maliksən, axşam da elə ancaq həmin axşama maliksən. Özünü başqa bir şeyə ümidləndirmə. Nə ilə məşğul olduğunun fərqində ol, həqiqətdə hansı işi görməli olduğun barəsində düşün, məsuliyyətini hiss et.
Ardınca Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurur: "Sağlamlığının qədrini xəstəlikdən qabaq bil və ölümdən qabaq həyatının qədrini bil”. Çünki bilinmir sən onları axşama qədər dərk edəcəksən. Ümumiyyətlə nə qədər müddət imkanın olacaq bunların qədrini biləsən".

Günah halında ölməyindən qorx
İslam Peyğəmbəri (s) Əbuzərə etdiyi nəsihətin davamında buyurur: "Ey Əbuzər, günah halında ölməyindən qorx. Çünki o günahlarını yumaq üçün bir yol yoxdur və imkanın da olmayacaq ki, bu dünyaya rəcət edəsən (qayıdasan)". Yəni öləndən sonra bir imkanın olmayacaq ki, həmin günahları yuyasan. Tövbə qapısı bağlı olacaq. Həmin imkan bu ömür müddətində səndə var. Buna görə də Allahın Rəsulu (s) buyurur ki, günah halında ölməyindən qorx. Səbəbi də budur ki, o anda artıq o günahların əvəzini verə bilməyəcəksən. O günahlara görə peşmançılıq edə bilməyəcəksən. O günahlardan tövbə edə bilməyəcəksən. Bu barədə Qurani-Kərimdə "Möminun" surəsinin 99 və 100-cü ayələrində buyurulur: "...nəhayət onlardan birinin ölümü çatan zaman (canı mələklərin əlində olduğu halda Allaha) deyər: “Ey Rəbbim, məni (dünyaya) qaytar. Bəlkə (dünyada) qoyduğum şey (dünya malı və ömür günləri) barəsində yaxşı bir iş gördüm”. Xeyir, bu, onun dediyi (boş) sözdür (gerçəkləşməyəcəkdir)". Ayədən də göründüyü kimi, insan peşman olacaq, ancaq imkanı olmayacaq ki, bu dünyada buraxdığı səhvləri qayıdıb düzəldə. Çünki Allah cavabında buyurur ki, yox, bu, onun dediyi əbəsdir, boş sözdür.
Həzrət Peyğəmbər (s) nəsihətin davamında buyurur: "O kəs ki, bu dünyada əməllərini ona tərəf göndərmisən, o da sənin üzrünü qəbul etməyəcək". Yəni Rəbbin də səni bağışlamayacaq. Peyğəmbər (s) bu cümlələrində bir daha insana təzəkkür edərək deyir: "Ey insan, ey bəşər, bir düşün, haradan gəlmisən, haradasan, hara gedirsən, nə etməlisən?"
Bizə düşünmək üçün elə bir vaxt da verilməyib. İnsan elə bir varlıqdır ki, onun zatında unutqanlıq var. Elə bir varlıqdır ki, öz başına qalsa, təfəkkür etməz. Hidayət rəhbəri olan Peyğəmbərimiz (s) bu cümlələrlə bizə hara gedəcəyimiz barəsində düşünməyi öyrədir. Özü də deyir ki, elə düşünmə ki, burada çox qalarsan. Bil ki, gedəcək yerin var. Bir çoxları səhər açılan zaman axşama çıxacaqlarını düşünüblər, amma axşama çıxmayıblar. Bir çoxları düşünüblər ki, axşamı başa vurub, sübhə çatacaqlar, amma çatmayıblar. Bu, bizim həyatda hər an müşahidə etdiyimiz bir məsələdir. Ölüm bu cürdür, cavana, qocaya baxmır. Heç kimin Allahla müqaviləsi yoxdur. Ona görə də bu vaxtın, bu fürsətin qədrini bilmək lazımdır. O gündən özünü saxlamaq lazımdır ki, günah halında dünyadan köçməyəsən. Bunun üçün nə edək? Alimlər buyururlar ki, günah etmək istədiyin zaman ölümü yadına sal. Əgər ölümü yadına salsan, o günahı etməyəcəksən.
Allahım bizlərə ibadət nemətini nəsib et.
Allahım, bizlərə günahlardan uzaq olmaq tofiğatını nəsib et.
Pərvərdigara, bizim dillərimizi düz danışan qərar ver.
Allahım, gözlərimizi günahdan, xəyanətdən uzaq et.
İlahi, qulaqlarımızı boş-boş söhbətlər eşitməkdən, qeybətdən uzaq et. Ağsaqqalarımızı günbəgün vüqarlı et. Cavanlarımızı günbəgün elmli, təqvalı, mərifətli et.
Allahım, alimlərimizi, ziyalılarımızı günbəgün təqvalı et.

Allahım, bizlərə şəhadət ləyaqətini nəsib et. Allahım Qarabağımızın azad olmasını bizlərə nəsib et. Amin! /deyerler.org